سازهای موسیقی، وسایل نواختن موسیقی هستندکه به انواع شکل های مختلف ساخته شده اند. اگرچه هر وسیله‌ای را که صدا بدهد می‌توان ساز دانست ولی در این مقاله منظور از ساز وسایلی است که صرفاً برای اجرای موسیقی ساخته شده است.
انواع سازهای موسیقی:
احتمالاً قدیمی‌ترین وسیله تولید موسیقی صدای انسانی است. بعد از آن شاید انواع ساز کوبه‌ای (مانند: طبل، دف، تنبک، ضرب زورخانه و…) و پس از آن سازهای بادی (مانند: شیپور، فلوت، ساز دهنی، هفت بند و…) قدمت بیشتری دارند. یک قطعه استخوان سوراخ شده مربوط به دوره انسان نئادرتال را قدیمی‌ترین ساز بادی کشف‌شده می‌دانند.
سازهای زهی (مانند: قانون، بربط، سه‌تار، گیتار و…) نیز در فرهنگ‌های مختلف بشری به کار می‌رفته و در تماس‌های بین فرهنگ‌ها انواع آن متحول شده و بسیاری از این گونه سازها در نقاط مختلف جهان دیده می‌شوند که در عین تفاوت جنبه‌های مشترک بسیاری دارند.
فن تولید ساز به‌ویژه پس از انقلاب صنعتی در اروپا پیشرفت بسیار کرد و انواع سازهای پیچیده و زیبا با توانایی صدادهی عالی در اروپا تولید شده و می‌شود. در قرن بیستم ژاپن و اخیراً چین نیز سازهایی با کیفیت بسیار خوب تولید کرده‌اند.همچنین پیشرفت فناوری الکترونیک عرصه وسیعی را برای سازهای الکترونیک باز کرد و به ویژه کاربرد کامپیوتر در تولید موسیقی نمای تازه‌ای از مفهوم ساز را در برابر موسیقی‌دانان گسترده است.
بررسی و طبقه‌بندی و شناخت سازها را «سازشناسی» یا «ارگانولوژی» می‌نامند. سازها را به صورت‌های مختلف دسته بندی کرده‌اند ولی معمول‌ترین (و نه لزوماً دقیق‌ترین) دسته‌بندی سازها تقسیم آنها به سازهای زهی، سازهای بادی، سازهای کوبه‌ای، سازهای صفحه کلید دار، سازهای الکترونیک و صدای‌انسانی است.
سازهای کوبه‌ای
سازهای کوبه‌ای از زمان پیدایش بشر خاکی تاکنون، همواره در تاریخ وجود داشته است. درواقع هرآن چه که امروزه به‌عنوان سازهای موسیقی می‌شناسیم، ریشه در سازهای کوبه‌ای دارد. نواختن و ضربه زدن به‌منظور تولید صدا، در حقیقت در وجود تمامی انسان‌ها نهادینه‌شده و لذت‌بخش است
ساز کوبه ای یا ساز ضربی سازی است که از طریق ضربه، تکان، سایش، خراش یا هر عمل دیگری که منجر به نوسان شود، تولید صدا کند. وظیفهٔ اصلی سازهای کوبه ای معمولاً اجرای ضرب‌آهنگ (ریتم) در متن آهنگ است، ولی توانایی اجرای ملودی را هم دارند.
سازهای موسیقی کوبه ای را عموماً می‌توان به دو دستهٔ سازهای کوبه ای با کوک معین مثل زیلوفون و سازهای کوبه ای با کوک نامعین مثل انواع طبل تقسیم کرد.
مهمترین سازهای کوبه ای ایرانی دف و تنبک هستند
تمبک
این ساز که با نام های مختلف دیگر نیز شناخته می شود ، یک طبل جام مانند است که می توان به صورت مورب از بدن آویزان کرد و با استفاده از انگشتان یا کف دست به راحتی نواخت.تمبک یک ساز کوبه ای که بخش مهمی از موسیقی سنتی ایران است .صدای تمبک از طریق ضربه زدن متوالی و ماهرانه به پوست طبل با استفاده از انگشتان هر دو دست ایجاد می شود. تکنیک های متنوعی در ساز تمبک موجود است و این باعث شده است که این ساز همه کاره و از نظر صوتی متنوع باشد.
دف
ابزار دف یکی از کهن ترین و بزرگترین ساز کوبه ای طبل مانند با قاب چوبی و حلقه های فلزی متعدد و غشای پوست بز است است که در ایران و کشورهای همسایه بسیار محبوب می باشد.ساز دف ایرانی دارای چهار تکنیک اصلی است که با استفاده از آنها ، انواع ریتم ها و صداهای مختلف را تولید کرد.این ساز ایرانی از قدیم در سنت ها و مناسک عرفانی صوفی و درویش استفاده می شده است.
ساز های بادی:
سازهای بادی به دو دسته: برنجی و چوبی تقسیم‌بندی می‌شوند.این دسته‌بندی بر اساس متریال به کار گرفته شده در ساخت ساز ها نمی‌باشد. بلکه بر اساس نحوه به صدا در آوردن ساز در قسمت دهنی است. (یعنی نحوه نوازندگی با ساز)
نحوه اجرا با سازهای بادی چوبی فقط به صورت دمش یا مکش هوا میباشد. یعنی به صورت مستقیم، داخل ورودی هوا دمش انجام میدهیم. اما در سازهای بادی برنجی صدا به وسیله لرزش لب ها به همراه فقط دمش هوا در قسمت دهنی صورت میگیرد.
سازهایی مانند (فلوت ریکوردر، فلوت، کلارینت یا سازدهنی) در دسته ساز بادی چوبی قرار دارند. هرچند که ممکن است بدنه ی آن ها از فلز ساخته شده باشد.
ساز نی
نی از سازهای بادی قدیمی و از جنس گیاه نی است و در دسته سازهای هوا صدای مقید قرار میگیرد. مقید بودن آن به این معنی است که برای تولید صدای هر نت باید انگشت گذاری شود. نی در طول خود ۶ گره و هفت بند دارد به همین دلیل به آن نی هفت بند هم می‌گویند. در هنگام نواختن، هوا از دهانه‌ی نی وارد می‌شود و با انگشت گذاری بر روزنه‌های موجود روی بدنه و با تغییر فشار هوا صداهای مختلف از ساز خارج می‌شود.
نوازنده برای نواختن، نی را به صورت عمودی در دست میگیرد و دهانه ساز را بین دو دندان و یا بین لب‌های خود قرار می‌دهد و در آن می‌دمد؛ در این هنگام بخش زیادی از هوای دمیده شده از سوراخ‌های باز نی خارج می‌شود و نوازنده با انگشت‌های هر دو دست سوراخ‌ها را باز و بسته می‌کند. ساز نی یک ساز موسیقی ملی محسوب می‌شود و تمام فواصل موسیقی ملی ایرانی با آن قابل اجرا است
ساز زهی:
زه به معنای سیم یا تار است. سازهایی که ارتعاش سیم در ساز موجب ایجاد صدا می شود سازهای زهی هستند.بیشتر ساز های زهی دارای شکم یا کاسه در بخش انتهایی دسته یا گردن برای پرده گذاری و سری هستند که کوک ها در آن قرار گرفته اند. هریک از این سازهای موسیقی تعدادی سیم دارند که از کوکها تا انتهای کاسه کشیده شده و در آنجا توسط خرک ثابت شده اند. این سازها به دو دسته زخمه ای و مرکب تقسیم می شوند.
تار
تار از سازهای زهی زخمی می باشد و یکی از پرکاربردترین و شناخته شده ترین سازهای زهی ایرانی است. این ساز معروف که صدای دل نشینی ایجاد می کند به دست هنرمندان ایرانی ساخته شده است.اجزای تشکیل دهنده این ساز به نام پوست، کاسه طنین، سیم گیر، سرپنجه خرک، شیطانک و ..می باشد. در واقع ساز تار از شش سیم فلزی ساخته شده که نوازنده برای نواختن باید آن را به شکل افقی بر روی پا قرار دهد و با حرکت انگشتان دست چپ به سیم ها زخمه بزند.
ساز الکترونیکی
ساز های موسیقی الکترونیک سازی است که با استفاده از علم الکترونیک تولید صدا می‌کند. چنین ابزاری با خروجی دادن یک سیگنال الکتریکی صوتی که در نهایت یک بلندگو را به صدا درمی‌آورد، کار می‌کند.اختراع اولین نمونه‌های این سازها به ۱۹۰۴ باز می‌گردد، اما از دههٔ ۱۹۵۰ به بعد تأثیری چشمگیر بر موسیقی داشته‌اند.
امروزه تکنولوژی الکترونیک و تکنولوژی کامپیوتر به‌سرعت پیشرفت کرده، پیوسته متحول شده و به‌گونه‌ای فزاینده در هم آمیخته شده‌اند. سازهائی تقویت شده مانند پیانو، ارگ و گیتار الکتریکی و نیز سینتی سایزر، کامپیوتر و یا ‘ترکیب’ تمام آنها از جمله سازهای موسیقی الکترونیکی هستند که برای اجراء و ساخت موسیقی به‌کار می‌روند.
