شازده‌ای که در تاریخ ماندگار شد

«شازده کوچولو» شاهکار آنتوان دوسنت اگزوپری تاکنون به ۲۷۰ زبان ترجمه و نزدیک به صد و پنجاه میلیون نسخه از  آن به فروش رفته است. فقط در کشور خودمان این کتاب بیش از بیست ترجمه مختلف داشته است. فارغ از بحث کیفیت این ترجمه‌ها، چنین اقبالی به ترجمه مجدد کتابی که ترجمه‌های مقبول آن در بازار است، بیشتر حکایت از تلاش ناشران گوناگون برای سهیم شدن در بازار همیشگی این کتاب دارد تا ارائه کاری که لااقل هم کیفیت قابل دفاع داشته باشد و هم دلایلی که ارائه مجدد این کتاب را موجه می‌‌سازد. «شازده کوچولو» با ترجمه مدیا کاشیگر در دسته دوم جای می‌گیرد و اگر چه ترجمه‌ای دوباره از این اثر مشهور را ارائه کرده اما از افزوده‌هایی برخوردار است که می‌تواند متضمن نگاهی متفاوت و تازه به این کتاب باشد. متاسفانه اکثریت قریب به اتفاق این ترجمه ناشی از تصور مترجمانی است که سادگی ظاهری متن، آنها را به توهم برخورداری از توانایی ارائه ترجمه این اثر ارزنده دچار ساخته است.

شازده کوچولو نخستین بار در آغاز سال ۱۹۴۳ منتشر شد، نه در کشور خود نویسنده که در امریکا. فرانسه در آن زمان تحت اشغال آلمان بود و نویسنده در امریکا به‌سر می‌برد. انتشار «شازده کوچولو در فرانسه در سال ۱۹۴۶ اتفاق افتاد. که متاسفانه خود نویسنده دیگر در قید حیات نبود. انتشار کتاب در امریکا حاصل سفارش ناشر آن بود که می‌خواست برای تعطیلات آغاز سال کتابی به مخاطبان کم سن و سال ارائه کند؛ کتاب که از قضا نه تنها برای این گروه سنی که چندی بعد به اثری محبوب برای زن و مرد، کودک و نوجوان و حتی جوانان، میانسال‌ها و پیرها بدل شد و چه حیف که اگزوپری نماند تا شاهد این توفیق پرشکوه باشد.

آنچه ترجمه مدیا کاشیگر از این اثر را در خور توجه می‌سازد، نه فقط ترجمه مقبول کتاب- که به هرحال پیش از این نیز ترجمه‌های برجسته از این داستان وجود داشت- بلکه نوع رویکرد او به ارائه شازده کوچولو به شکلی متفاوت است که در نهایت به دریافت‌‌هایی تازه از این اثر نیز انجامیده است.

یک چهارم پایانی این کتاب شامل ضمیمه‌‌ای است منحصر به فرد با عنوان «تولد شازده کوچولو» که بیشتر از ماهیت تصویری برخوردار است. در این ضمیمه شاهد تعداد زیادی از اتودها و طراحی‌های آنتوان اگزوپری هستیم که با موضوعیت شازده کوچولو ترسیم شده‌اند. طراحی‌هایی که از یک سو نشان دهنده بخش دیگری از توانایی‌های هنری اگزوپری است و مهمتر از آن بازگو کننده چگونگی خلق این نوشته و درواقع تولد قهرمان کوچک آن هستند. در رهگذر این طراحی و اتودهای اولیه اگزوپری می‌‌توان دریافت که چگونه طرح نهایی شازده کوچولو کامل شده است. اگزوپری در اتودهای اولیه خود پسرکی تقریبا متفاوت را پیش رو ما قرار داده، پسرکی بالدار  به تدریج بالهایش را از دست می‌دهد و به تصویر شازده کوچولوی فعلی نزدیک می‌شود.

این طراحی‌ها با مقدمه کوتاهی از آلبان سریزیه در انتهای کتاب جای گرفته‌اند که در مجموع حکایت کننده نوع نگاه اگزوپری به شازده کوچولو هستند و همچنین روایت‌گر چند و چون خلق و کسب هویت یکی از محبوب‌ترین و ماندگارترین شخصیت‌‌های داستانی هستند.

سنت اگزوپری پیش از نوشتن داستان شازده کوچولو، قهرمان این داستان را در ذهن مجسم و بدان هویت بخشیده بود. چنان که گویی خالق و مخلوق در آن سالها با یکدیگر مراوده و نشست و برخاست دارند. سنت اگزوپری چنان با این شخصیت دمخور شده و بدان علاقمند بود که نزدیکانش از این ارتباط ذهنی باخبر شده بودند و گویا چنان با عشق از شازده کوچولو حرف می‌زد که ناشر به او پیشنهاد می‌کند چرا داستان این شخصیت را نمی‌نویسی؟

برگردان کاشیگر از «شازده کوچولو» در واقع حاصل کنار هم گذاشتن دو کتاب است که با افزودن مقدمه‌ای کوتاه به قلم خودش با عنوان «با پدر و مادرها»، کتاب حاضر را تشکیل می دهند. «تولد شازده کوچولو (اتودهای اولیه)» که بخش عمده‌ای از جذابیت و منحصر به فرد بودن این کتاب مدیون آن است در سال ۲۰۰۶ توسط نشر گالیمار منتشر شده به چگونگی تولد شازده کوچولو و نوشته شدن آن توسط سنت اگزوپری پرداخته و شامل نکاتی جالب توجه است.

در این بخش از مادر سنت اگزوپری به عنوان هنرمندی پاستل کار یاد شده که علاقمندی او به هنر نقاشی باعث شده بود که تلاش بسیاری برای ایجاد علاقه و آموزش فرزندانش از خود نشان بدهد. او نیز همواره به طراحی کردن علاقه نشان می‌داد، اما طراحی‌های خود را فاقد آن سطح کیفی لازم می‌دانست از این بابت همواره نسبت به مادرش احساس گناه می‌‌کرد.

سنت اگزوپری در اوقات فراغت خود برای سرگرمی و زدودن خستگی به طراحی می‌پرداخت، آلبان سریزیه در نوشته خود که به عنوان مقدمه طراحی‌های سنت اگزوپری منتشر شده، با اشاره به این سرگرمی‌ها، ایده جذابی را مطرح می‌‌کند: نوشته شدن «شازده کوچولو» در شکل داستانی، نتیجه ناکامی سنت اگزوپری در طراحی است. این ایده البته می‌تواند در خور تامل باشد چون اتودها و طراحی‌های اگزوپری بیش از آن که خود به عنوان اثری شاخص مطرح باشند بیشتر به واسطه کسی که آنها را کشیده و اطلاعاتی که از دل آنها درباره یکی از شاهکارهای ماندگار تاریخ ادبیات می‌توان از آنها کسب کرد واجد اهمیتند.

شاید اغلب ترجمه‌های دیگر شازده کوچولو در سالهای اخیر حرفی برای گفتن نداشته و صرفا تابع تمایلات تجاری منتشر کنندگان آن باشند اما ترجمه کاشیگر شازده کوچولو نه تنها ترجمه‌ای پاکیزه و خوش خوان محسوب می‌شود، بلکه به دلیل ضمائم افزوده شده به کتاب از تازگی و جذابیت برای علاقمندان شازده کوچولو نیز برخوردار است.

الف