بنوموسی
بنوموسی یعنی پسران موسی بن شاکر خراسانی، که در زمان مأمون درگذشت، به اخوان ثلاثه هم معروف‌اند. ریاضی‌دان، منجم و حامی علم بودند.آنان قسمت اعظم ثروت خود را مصروف تحصیل و ترجمهٴ کتابهای یونانی کردند. از جملهٴ مترجمانی که در خدمتشان بودند حنین بن اسحاق و ثابت بن قره را می‌توان نام برد.تألیفات ریاضی، نجومی، و مکانیکی متعددی بدیشان منسوب است.
مهم‌ترینشان کتاب الفرسطون، کتاب مساحهالاءکر و قِسمهالزوایا بثلاثه اقسام متساویه و وضع مقدار بین المقدارین لتتوالی علی قسمه واحده می‌باشد. تثلیث سینماتیکی زاویه و ترسیم بیضی به طریق معروف به باغبانی در کتاب الشکل المدور المستطیل (به وسیلهٴ یک ریسمان متصل به دو کانون) از ابداعات ایشان است.مشکل بتوان سهم هریک از برادران را در فعالیت‌های علمی معلوم کرد.
به نظر می‌رسد که مهم‌ترینشان ابوجعفر محمد بن موسی (متوفی در ۸۷۲ – ۸۷۳ میلادی)، محقق اصول اقلیدس و مجسطی، و منطق‌دان بوده‌است. احمد به مکانیک توجه خاصی داشت و حسن به هندسه موسی بن شاکر خراسانی، منجم دربار مامون و از پیشتازان علم هندسه و هیئت افلاک، در بستر مرگ نگران سرنوشت کودکان خود بود؛ محمد، احمد و حسن. برادرانی که از ابتدا آثار بزرگی در ناصیه‌شان می‌درخشید و قرار بود اولین مهندسان ایرانی نام‌دار پس از اسلام در بغداد هزار و یک شب باشند و به افسانه‌ها رنگ حقیقت بزنند. برادرانی با نام پرافتخار «بنوموسی.»
سن برادران بنوموسی را در ابتدای خلافت مامون بین ۷ تا ۱۰ و در پایان خلافت او بین ۲۷ تا ۳۰ سال آورده‌اند. برادران بنوموسی پس از مرگ پدر تحت سرپرستی مامون، به آموختن علوم در بیت‌الحکمه پرداختند. بیت‌الحکمه موسسه بزرگ فرهنگی بود که در آن به ترجمه آثار از زبان‌های مختلف به زبان عربی پرداخته می‌شد. مأمون، نخست اسحاق بن ابراهیم مصعبی و سپس یحیی بن ابی منصور را به سرپرستی آنان گماشت.
سرپرستی برادران
اسحاق بن ابراهیم مصعبی
او ریاست شرطه بغداد را در زمان مامون، معتصم، واثق و متوکل برعهده داشت.او پسرعموی طاهر ذوالیمینین و از آل طاهر بود که به تشیع شهرت داشتند. زمانی که امیر بغداد بود، به دستور معتصم و به فرمان او با کمک افشین سپاه خرم‌دینان را شکست داد. جنگی که در آن بابک خرم‌دین اسیر و بعد به دار آویخته شد. مامون مرتب به اسحاق نامه‌هایی درباره مراقبت از برادران بنوموسی می‌نوشت، طوری که اسحاق می‌گفت مامون مرا دایه و پرستار پسران موسی بن شاکر کرده است.
یحیی بن ابی‌منصور
«بزیست فیروزان» که ترجمه نامش پس از اسلام آوردن به عربی «یحیی بن ابی‌منصور» شد، بزرگ خاندان «بنومنجم» است.او در بغداد در خدمت فضل بن سهل، از وزیران نام‌دار ایرانی، بود. پس از کشته شدن فضل، منجم وارد دربار مامون شد و به دعوت او اسلام آورد. او سرپرست گروه‌های نجومی‌ای بود که با رصد محیط زمین را یافتند و هم‌چنین زیجی موسوم به زیج ممتحن مامونی تالیف کرد. زندگی برادران بنوموسی در نوجوانی این برادران در نوجوانی و هنگام علم‌آموزی وضع مالی مناسبی نداشتند، اما اندک‌اندک صاحب ثروت و نفوذ بسیار شدند. در برخی منابع از محمد با شهرت «جلیس» یاد شده است که نشان‌دهنده جایگاه او نزد خلفای عباسی است.
او که به کارهای سیاسی گرایش داشت، سرانجام از سرداران شد. گفته شده معتصم عباسی، محمد را به روم فرستاد تا درباره اصحاب کهف تحقیق کند. محمد هندسه و نجوم را خوب می‌دانست و به اصول اقلیدس و بطلمیوس کاملاً آشنا بود. اما احمد در «علم حیل» (علم مکانیک) استاد بود و در آن موفقیت‌هایی داشت که نه برادرانش و نه حتی پیشینیان به آن دست نیافته بودند. احمد برای مدتی والی برید (سرپرست امور ارسال نامه) سرزمین شام بود. حسن نیز در هندسه یگانه زمان خویش بود. او از کتب هندسه تنها شش مقاله اول اقلیدس در اصول هندسه را که تنها نیمی از آن بود، خوانده بود، ولی می‌توانست مسائلی را استخراج کند که حتی پیشینیان در آنها توفیقی نداشتند.
زندگی سیاسی برادران بنوموسی
هر سه برادر در فعالیت‌های علمی با یکدیگر همکاری می‌کردند و اشتغال اصلی آنان ریاضیات بود، اما در کارهای سیاسی نیز تاثیر داشتند. محمد و احمد در شمار بزرگان درگاه خلافت بودند. متوکل پس از رسیدن به خلافت به برخی از بزرگان ازجمله برادران بنوموسی در سامرا زمین داد و هنگامی که تصمیم به بنای پایتخت جدیدی گرفت، ماموریت انتخاب محل مناسب را به محمد و مهندسان دیگر دربارش سپرد. هم‌چنین هنگامی که مسئول دیوان توقیع متوکل از او خواست تا چند تن از بزرگان را به او معرفی کند تا مبلغی را که برای ساختن شهر لازم است از ایشان بگیرد، متوکل فهرستی تهیه کرد که در آن نام محمد و برادرش احمد در کنار افرادی چون وزیر متوکل و برادران وزیر و دیگر بزرگان آمده بود.
تمامی این روایت‌ها نشان از مقام و موقعیت بنوموسی در دربار دارد و این‌که آنان از بزرگان و متمولین نزدیک خلیفه به شمار می‌رفتند. بنوموسی و نهضت ترجمه برادران بنوموسی از فعال‌ترین اعضای بیت‌الحکمه بودند. بنوموسی مستقلاً و نه به درخواست خلفا به جمع‌آوری کتابهای علمی و ترجمه آنها اهتمام داشتند. آنها به سبب احاطه علمی‌شان دیگران را در کار ویرایش و اصلاح ترجمه‌ها یاری می‌کردند و در صورت نیاز خود به مطالعه ترجمه و اصلاح غلط‌های آن می‌پرداختند. گفته شده درآمد سالانه محمد در بغداد و فارس و دمشق و دیگر جاها به حدود چهارصد ھزار دینار و درآمد احمد به حدود ھفتاد ھزار دینار می‌رسید.
تهیه کتاب
آنها با این ثروت افرادی را با هزینه خود به سرزمین روم (بیزانس) می‌فرستادند تا کتاب‌ها و نوشته‌های غرب در فلسفه، هندسه، موسیقی، حساب و پزشکی را با خود بیاورند. هم‌چنین مترجمان را از هرگوشه جهان با دادن هدایا و امتیازات به مرکز خلافت جلب می‌کردند. ازجمله معروف‌ترین این مترجمان حنین بن اسحاق و ثابت بن قره بودند. آنان گاه خود به آسیای صغیر سفر می‌کردند تا نسخه‌های بعضی از کتب را خریداری کنند. در یکی از همین سفرها بود که در بازگشت از روم شرقی، ثابت بن قره را که به شغل صرافی اشتغال داشت، با خود به بغداد آوردند. خانه بنوموسی کانون علمی واقعی بود و رابطه آنها با مترجمان گاه به دوستی عمیقی ختم می‌شد، چنان‌که رابطه ثابت با بنوموسی چنان بود که او در خانه محمد سکنا گزید و به ترجمه و کسب دانش پرداخت.
مترجمان شاغل نزد بنوموسی حنین بن اسحاق؛ حنین بن اسحاق، ملقب به شیخ المترجمین، از بزرگترین پزشکان و مترجمان عهد خود بود. او از طرف خاندان بنوموسی مامور یافتن دست‌نویس‌های علمی در یونان شد و از طرف مامون نظارت بر دارالحکمه را عهده‌دار بود. او به‌خاطر میزان مهارتش در ترجمه از برادران بنوموسی ماهانه ۵۰۰ دینار (حدود ۲۱۲۵ گرم طلای تقریبا خالص) دریافت می‌کرد و مامون برابر با وزن کتاب ترجمه‌شده به او طلا می‌داد.
ثابت بن قره
ثابت تحت نظر برادران بنوموسی به ترجمه و کار علمی پرداخت. او مترجم کتب ارشمیدس و از بنیان‌گذاران ایستایی شناسی (استاتیک) در مکانیک است و در مورد ساعت‌های آفتابی نیز کتاب تالیف کرده است. کارهای علمی بنوموسی با توجه به دانش و مهارت بنوموسی در علوم گوناگون، بسیاری از امور ساخت و مهندسی به آنها ارجاع داده می‌شد. ازجمله نظارت بر حفر بعضی از نهرهای بزرگ، مانند نهر جعفریه یا نهر عمود بن منجم در نزدیکی بصره. دستاوردهای علمی بنوموسی در نجوم و ریاضی نیز چشم‌گیر است. نشان این ادعا اشتغال دائمی آنان به رصد در زمان مامون است که نتیجه آن تالیف کتاب مهم «فی سنه الشمس» شد.بنوموسی تعدادی از رصدها را از خانه شخصی خود روی پل بغداد انجام می‌دادند.
نمونه‌ای از تالیفات بنوموسی
فی سنه الشمس
این کتاب نخستین اثری است که علاوه بر توضیح و شرح مطالب بطلمیوس به نقد و تکمیل آن با استفاده از داده‌های رصدی جدید پرداخته است. معرفه مساحه الأشکال البسیطه والکرویه؛ به‌سختی می‌توان نوشته‌های این برادران را از هم جدا کرد. با وجود این، می‌توان کم‌وبیش یقین داشت که برادر بزرگ یعنی محمد تنها به ریاضیات می‌پرداخت و مهم‌ترین نوشته او کتابی است به نام «معرفه مساحه الاشکال البسیطه و الکرویه» یعنی شناسایی شکل‌های روی صفحه و شکل‌های کروی که به‌احتمال دو برادر دیگر هم در تنظیم آن نقش داشته‌اند. این کتاب از مشهورترین آثار بنوموسی در هندسه، مهم‌ترین اثر ریاضی بازمانده از آنها و نخستین اثر مهم در ریاضیات دوران اسلامی است.
مسئله تثلیث زاویه با این کتاب به دنیای غرب معرفی شد و نظریات آنها بر کار هندسه‌دانان قرون وسطا اثر گذاشت. لئوناردو فیبوناتچی، کاشف اعداد فیبوناتچی، در مسائل هندسی خود از این اثر بنوموسی استفاده بسیار کرده است. آنها مساحت دایره را با روشی کاملاً متفاوت با روش ارشمیدس، محاسبه کردند. به دست آوردن نسبت قطر به محیط دایره (عدد پی) از دیگر کارهای آنان است. آنها هم‌چنین در این کتاب روش به دست آوردن کعب (محاسبه ریشه سوم) تقریبی اعداد را بیان می‌کنند. الآله التی ترمز نبضها؛ این کتاب در موسیقی است. در این کتاب علاوه بر پرداختن به نظریه موسیقی به طرح چند وسیله خودکار در نواختن موسیقی پرداخته شده است. این کتاب را به احمد یا محمد نسبت می‌دهند.
الحیل
کتاب الحیل اولین کتاب تخصصی در مهندسی مکانیک در تاریخ تمدن اسلامی است و بی‌نظیرترین کتاب مهندسی در تاریخ قرون مـیانه مـحسوب می‌شود و مشهورترین اثر بنوموسی نیز هست. این کتاب شامل عکس و نحوه کارکرد حدودا صد دستگاه است که ۲۵ تای آن را مولفان از آثار هرون و فیلون گرفته‌اند و بقیه ساخت خود ایشان است. این دستگاه‌ها خودکار و با استفاده از خواص مکانیکی سیالات کار می‌کنند. در این کتاب طرز کار دستگاه‌های زیادی شرح داده شده؛ مثلا طرز کار سیفون یا آبدزدک ساده. چراغی که شعله‌هایش خودکار تنظیم می‌شود و سوخت می‌گیرد،
یک نوع دَم برای بیرون کردن هوای آلوده از چاه‌ها و نیز بیل مکانیکی برای حفاری در کف رودخانه و دریا، تنگی که دو مایع پشت سر هم در آن ریخته می‌شود و سپس این دو مایع را به‌تناوب و به مقدار معلوم تخلیه می‌کند؛ یا سطل‌هایی که دائما از آب پر می‌شوند مگر آنکه مقدار زیادی آب از آنها برداشته شود و نیز فواره‌هایی که شکل آنها به تناوب دگرگون می‌شود. دستگاه بنیادی دیگری که در این کتاب شرح داده شده و در طراحی بسیاری از دستگاه‌های بنوموسی از آن استفاده شده، جام عدل یا همان کاس‌العدل است و در تعریف آن گفته شده جامی است که در آن می‌توان مقداری آب ریخت و اگر یک مثقال آب به آن اضافه شود، همه آب از آن خارج می‌شود.
از دیگر نوآوری‌های آنها می‌توان به شیر مخروطی اشاره کرد و این‌که آنها برای نخستین بار و پانصد سال قبل از اروپاییان میل لنگ را در تاریخ دانش فنی به کار برده‌اند. هم‌چنین در مورد دستگاهی که در سامرا ساخته بودند، گفته شده که دستگاه کره بزرگی بود که روی آن صورت‌های فلکی و ستاره‌ها آمده بود. این دستگاه با نیروی آب کار می‌کرد و طوری طراحی شده بود که هرگاه ستاره‌ای را در حال غروب نشان می‌داد، همان ستاره در همان زمان در آسمان در حال غروب دیده می‌شد. این دستگاه ماکت الگوی نظام بطلمیوسی بود. مهم‌ترین حرکت علمی بنوموسی کوشش آنها برای دست یافتن به سیستم کنترل خودکار است تا ماشین‌هایی بسازند که بدون دخالت انسان مدت زیادی کار کنند.
برادران فرهیخته بنوموسی در گشایش دروازه‌های علم و صنعت به روی دنیای اسلام ایفاگر نقش مهمی بوده‌اند، اختران سه‌گانه‌ای که نامشان تا ابد در آسمان علم پرفروغ است. بنوموسی ، سه برادر به نامهای محمد، احمد و حسن فرزندان موسی بن شاکر، از برجسته ترین دانشمندان و مهندسان ایرانی قرن سوم هجری بنوموسی ، سه برادر به نامهای محمد، احمد و حسن فرزندان موسی بن شاکر، از برجسته ترین دانشمندان و مهندسان ایرانی قرن سوم هجری . با آنکه فهرست نویسان و مورخان بسیاری در آثار خود از این برادران نام برده اند اما دانسته های ما بویژه درباره زندگی آنان زیاد نیست .
بنومنجم
این برادران را با لقب بنومنجم و پدر آنها موسی بن شاکر را موسی منجم نیز نامیده اند . بنومنجم لقبی است که بعدها به فرزندان یحیی بن ابی منصور نیز داده شد . موطن پدر آنان خوارزم گفته شده و او را موسی بن شاکر خوارزمی نیز نامیده اند . زندگی موسی بن شاکر را هاله ای از افسانه فرا گرفته است . برابر این افسانه که قفطی ) آن را ذکر کرده است ، موسی نخست راهزن بود ولی از این کار توبه کرد. ابن عبری نیز به این حکایت اشاره ای کرده است . اما نوشته قفطی درباره موسی بن شاکر و احترام مأمون به وی تناقض آمیز به نظر می رسد .
از زمان تولد سه فرزند موسی ، محمد و احمد و حسن ، اطلاعی در دست نیست ، اما از آنجا که اسامی آنان همه جا به همین ترتیب ذکر شده است ، می توان گفت که توالی سنی آنان نیز به همین ترتیب بوده است . قفطی نیز محمد را بزرگترین و حسن را کوچکترین برادر دانسته است .
انمیشین زیر هم داستان زندگی این بردران را برایتان شرح می دهد.
با اطمینان میگم ۹۰% این متن کپی پیسته!!!