مردمانی به نام سومریان که در شهرهایی نزدیک رود دجله و فرات زندگی می کردند ، کهن ترین نوشته های پزشکی را پدید آوردند . آنها حدود پنج هزار سال پیش به خط میخی بر لوح های گلی می نوشتند و سپس لوح ها را خشک می کردند . بیش از سه هزار لوح گلی از سومریان به دست ما رسیده است که حدود یک هزار لوح به پزشکی مربوط می شود . این لوح ها نشان می دهد که پزشکان سومری به واگیر بودن برخی بیماری ها پی برده بودند .
سومریان چه دستاوردهایی در پزشکی داشتند ؟
یکی از نوشته های سومریان به معرفی بیماریها از فرق سر تا نوک پا می پردازد . یکی از آنها بیماری سل است که پزشکان سومری خون گیری را برای درمان آن سفارش کرده اند . در نوشته ای دیگر آمده است که روغن گیاهی یا جانوری را همراه قلیا گرما دهند و آن را برای شست و شوی زخم به کار برند . در واقع ، آنها از گرم کردن روغن و قلیا به صابون دست می یافتند که پاکیزه کننده است .
بازسازی شهر اور یکی از باشکوه ترین شهرهای سومر که در شمال غربی خلیج فارس ساخته شده بود .
پزشک اسطوره ای ایرانیان که بود ؟
جمشید ، چهارمین پادشاه اسطوره ای ایران بود که در روزگار او مردم از غارنشینی به ساختن خانه روی آوردند . او بود که گیاهان دارویی را به مردم شناساند و راه تندرستی را به آنها آموزش داد . جمشید 650 سال پادشاه بود و در سیصد سال از فرمانروایی او بیماری و مرگ نبود تا این که مغرور شد و به ستمگری پرداخت . سرانجام ، ضحاک بر او چیره شد و فرمان داد جمشید را بکشند .
گیاه زندگی بخش کدام است ؟
به نظر ایرانیان باستان ، گیاهان دارویی پیش از گیاهان دیگر پدید آمدند و گیاهی به نام هوم ، سرور گیاهان و دور کننده مرگ است . امروزه این گیاه را با گیاه افدرا ( ریش بز ) برابر می دانند و هنوز هم زرتشتیان عصاره این گیاه را با شیر می آمیزند و در آئین ویژه ای می نوشند . این گیاه به دلیل دارا بودن ماده ی افدرین در داروسازی ارزش فراوان دارد . دارویی که با این ماده ساخته می شود برای بیماران تنفسی بسیار سودمند است .
گیاه افدرا در بیشتر بخش های نیمه بیابانی ایران می روید و برای درمان بیماری های تنفسی سودمند است.
برنامه ی بهداشتی ایرانیان باستان چگونه بود ؟
ایرانیان باستان ریشه ی بیشتر بیماریها را در پرخوری ، خوراکی های بد ، آب های آلوده ، آب و هوای بد و دوری از ورزش می دانستند . آنها سرچشمه ی رودها را پاکیزه نگه می داشتند و آب دهان در آب رود نمی انداختند . شیر گوسفندان را بهترین خوردنی و خرما و انگور را برترین میوه ها می دانستند . به نظر آنها میانه روی در خوراک و کار و کوشش برای تندرستی بهتر است . امروزه نیز راز تندرستی را برنامه ی غذایی سالم و انجام ورزش می دانند.
برپایه ی اسطوره های ایرانی ، سیمرغ پیشنهاد کرد پهلوی مادر رستم را بشکافند تا نوزاد به سلامت به دنیا آید .نقش این پرنده ی اسطوره ای بر ظرف های دوره ی ساسانی دیده می شود .
چرا ایرانیان پزشکان را بسیار گرامی می داشتند ؟
برخلاف تمدن های دیگر که بیماری ها را به خدایان نسبت می دادند ، ایرانیان باستان بیماری ها را از سوی اهریمن می دانستند . آنها باور داشتند که پزشک در هنگام درمان بیماران با نیروهای اهریمنی در نبرد است و فرشتگان را نگهبانان گیاهان دارویی می دانستند . از این رو ، پزشکان را بسیار ارج می نهادند ، پزشکان سرزمین های دیگر را به گرمی می پذیرفتند و گاه بزرگترین مشاوران پادشاهان از میان پزشکان برگزیده می شدند.
پزشکان ایران باستان چه تخصص هایی داشتند ؟
گزارش های تاریخی می گویند که در شهرهای اکباتان ( همدان ) و پرسپولیس ( شیراز ) آموزشگاه هایی وجود داشت که در آن جا پزشکی آموزش داده می شد . برخی از پزشکان ایران باستان با گیاهان درمان می کردند و گیاه پزشک نامیده می شدند . دادپزشکان به بهداشت شهرها و خاک سپاری مردگان نظارت می کردند . افسون پزشکان با دعا به درمان می پرداختند . جراحان را کاردپزشک می نامیدند و چشم پزشکی تخصص ویژه ای به شمار می آمد .
آیا کوروش بزرگ از پزشکی آگاهی داشت ؟
از گزارش گزنفون یونانی در کتاب کوروش نامه چنین برمی آید که کوروش بزرگ ( درگذشت 530 پ م ) به ارزش بهداشت و پزشکی بسیار آگاه بود . او گروهی از برجسته ترین پزشکان را گردآورد و انواع شربت ها ، داروها و معجون های سودمند را در جایی فراهم ساخت . هرگاه یک نوع بیماری در گوشه ای از فرمانروایی پهناورش فراگیر می شد ، این پزشکان برگزیده را به آن جا می فرستاد و اگر آن بیماری را درمان می کردند به آنان پاداش می داد .
فرمان داریوش به اوجاهورسنت چه بود ؟
اوجاهورسنت یکی از پزشکان برجسته مصر باستان بود و کمبوجیه ، فرزند کوروش بزرگ ، مقام پزشک ارشد را به او بخشید . هنگامی که داریوش بزرگ ( درگذشت 486 پ م ) به شاهنشاهی هخامنشیان برگزیده شد ، به اوجاهورسنت فرمان داد که به مصر بازگردد و دانشکده پزشکی سایس را بازسازی کند . داریوش خواسته بود که هرچیز مناسب برای آموزش پزشکان را فراهم سازند و نیازهای آنان را برآورده کنند .
کهن ترین بیمارستان جهان در کجا ساخته شد ؟
در تمدن های میان رودان ، مصر و یونان ، جای ویژه ای برای نگهداری از بیماران وجود نداشت و پرستشگاه های خدایان یا آرامگاه پزشکان ، جای اصلی نگهداری از بیماران بود . کهن ترین بیمارستان جهان در شهر گندی شاپور در جنوب شرق ایران ( نزدیک اهواز ) ساخته شد و زیر نظر دانشکده پزشکی اداره می شد . در سال بیستم از پادشاهی خسرو انوشیروان ، پزشکان گندی شاپور همایش علمی باشکوهی برگزار کردند و به پرسش و پاسخ با یکدیگر پرداختند .
پرآوازه ترین پزشک دوره ی ساسانی که بود ؟
برزویه درروزگار خسرو انوشیروان ( 531 – 579 م ) سرپرست پزشکان ایران بود . او به هند سفر کرد تا گیاهان دارویی آن سرزمین را به ایران بیاورد ، اما شیفته ی داستان های آموزنده ی هندیان شد . او آموزنده ترین داستان های هندی را برگزید و با خود به ایران آورد . سپس آنها را از زبان سانسکریت به زبان پهلوی برگرداند که به نام کلیله و دمنه شناخته شد . این کتاب به عربی ، فارسی و زبان های اروپایی ترجمه شد .
جرجیس ( درگذشت 156 ق / 773 م ) برخی از نخستین کتابهای دوره ی اسلامی را نوشت .
چرا پزشکان گندی شاپور به بغداد رفتند ؟
بغداد ، پایتخت دولت مسلمانان بود . هنگامی که فرمانروای مسلمانان به نام منصور عباسی در سال 148 قمری بیمار شد ، سرپرست بیمارستان گندی شاپور را به بغداد فراخواند . نام او جرجیس از خاندان بختیشوع بود و خلیفه را درمان کرد . نوه ی این پزشک ، به نام جبرائیل پسر بختیشوع ، با پشتیبانی یک وزیر ایرانی توانست نخستین بیمارستان دولت اسلامی را در بغداد بسازد و کتاب های ارزشمندی در پزشکی بنویسد .
در این برگ از نسخه ی خطی شاهنامه ، برزویه را می بینیم که کتاب کلیله و دمنه را به نزد خسرو انوشیروان آورده است .
پرکارترین پزشک گندی شاپور که بود ؟
ابن ماسویه ( درگذشت 243 ق / 857 م ) در گندی شاپور به دنیا آمد و نزد جبرائیل پسر بختیشوع ، پزشکی آموخت . او بیش از پنجاه کتاب و رساله نوشت . کتاب چشم پزشکی ، کتاب کالبدشناسی ، اندرزنامه ی پزشکی و رساله ی آزمون پزشکان از آثار اوست . همچنین ، رساله هایی درباره ی کانی ها ( مواد معدنی ) ، جانورشناسی ، جنین شناسی ، داروشناسی ، زهرشناسی ، تغذیه ، مواد خوشبو ، دسته بندی و درمان تب ها و شناخت بیماری های گوناگون ( به ویژه بیماری های روانی ) نوشت .
بزرگ ترین دانشنامه ی پزشکی را که نوشت ؟
محمد پسر زکریای رازی دانشنامه ی الحاوی فی الطب ( همه چیز درباره ی پزشکی ) را نوشت که چکیده ی دانش پزشکان یونانی ، ایرانی و هندی با ذکر نام هر پزشک است . رازی یک یک بیماری ها را معرفی می کند و می گوید که هر پزشک چه درمانی برای آن پیشنهاد کرده و تجربه های پزشکی خود را نیز آورده است . این کتاب پس از ترجمه به زبان لاتین ، کتاب مرجع پزشکان اروپایی شد .
رازی چه نوآوری هایی در پزشکی داشت ؟
رازی رساله ای درباره ی آبله و سرخک نوشت و تفاوت های این دو بیماری را به دقت بیان کرد . ترجمه ی لاتینی این رساله بیش از چهل بار در اروپا به چاپ رسید . رازی خدمت کارورزی را برای دانشجویان پزشکی سازمان داد : هر بیمار نخست به دست شاگردان شاگردان رازی معاینه می شد و اگر آنها در تشخیص و درمان ناتوان بودند به شاگردان رازی و اگر نیاز بود به خود رازی مراجعه می کردند . این شیوه ی آموزش در بیمارستان های امروزی هم رعایت می شود .
نخستین کتاب درسی پزشکی به زبان فارسی را که نوشت ؟
اخوینی بخاری نزد یکی از شاگردان رازی پزشکی آموخت . او پس از سی سال تجربه ی پزشکی کتاب هدایه المتعلمین فی الطب ( راهنمای دانشجویان پزشکی ) را نوشت . این اثر کهن ترین کتاب علمی به زبان فارسی به شمار می آید که به دست ما رسیده است . این کتاب به دلیل ساختار ساده و متن روان تا صدها سال کتاب درسی دانشجویان پزشکی ایران بود . اخوینی پزشکی تجربه گرا بود و پیش از آن که درمانی را به نقل از پزشکی دیگر در کتابش بیاورد ، خود به آزمایش آن می پرداخت .
رازی ( 251 – 313 ق / 865 – 925 م ) بسیار کتاب می خواند و شب ها در نور اندک چراغ نیز مطالعه می کرد این کار به چشم او آسیب رساند .
101 پرسش و پاسخ درباره ی پزشکان و داروشناسان بزرگ نویسنده : حسن سالاری
