غزل ۱۳۲ حافظ

معنی و توضیح کلمات از دکتر عبدالحسین جلالیان

معانی لغات غزل 132 حافظ

آب روشن:آب زلال ، کنایه از شراب زلال.

طهارت کرد: نظافت کرد، وضو گرفت ، تطهیر کرد.

عارف:کسی که از طریق شناخت جمال جهان به خالق نزدیک می شود، خودشناسی که خداشناس بوده و معرفت اورا از حقایق عالم سرچشمه می گیرد، کسی که به معنا و حقیقت هر شیئی عالم بود عارف است .

علی الصباح: بامدادان ، پگاه.

ساغر زرین خور: ( اضافه تشبیهی) خورشید به ساغر زرین تشبیه شده .

خوشا: (شبه جمله ) چه خوب است .

سَرِ درد:از سوز دل ، از روی عجز ونیاز .

امام خواجه: امام بزرگوار ،پیشنماز بزرگوار.

قصارت کرد: شستشوداده ، پاک ساخت، کوتاه کرد، و در اینجا به معنای شستشو است.

آشوب: فتنه ، انقلاب ، بی قراری.

امام جماعت: پیشنماز مسجد و نماز جماعت.

معانی ابیات غزل 132 حافظ

(۱) عارفی به هنگام صبح که وارد میخانه می شد با شراب زلال وضو ساخت.

(۲) پنهان شدن جام طلایی خورشید از برابر دیدگان ، هلال ماه شوال ( عید فطر) به لبه قدح و نوشیدن شراب اشاره نمود .

(۳) چه خوش وخوب است نماز و دعای کسی که از سوز دل و سر نیاز با اشک چشم و خون جگر وضو گرفته باشد.

(۴) امام بزرگوار! که اراده خواندن نمازی طولانی داشت، خرقه خود را با شراب شست( و نمازی شکسته خواند).

(۵) دل من در حلقه زلفش( جای گرفت) برای جای خود ( وبه قیمت جان ) بی قراری خریده ، نمی دانم از این معامله چه سودی عایدش شد.

( ۶ ) اگر امام مسجد ، امروز برای نماز ، جویای من شد به او بگویید که حافظ با شراب وضو گرفته است ( یعنی به میخانه رفته است) .

شرح ابیات غزل 132 حافظ

وزن غزل: مفاعلن فعلاتن مفاعلن فع لان

بحر غزل: مجتّث مثمّن مخبون اصلم مُسبغ

نمونه یکی از مواردی که حافظ در زمان معینی ، برای موضوع معینی و با فکر و اندیشه معینی غزلی را ساخته و پرداخته و با نگرش بعدی تغییرات کلی و اساسی در آن داده و پاره یی از مضامین را عوض و یا جابجا کرده است

غزل در اوایل حکومت امیرمبارزالدین ساخته شده و این حاکم جبار خود در مسجد جامع حاضر و نماز ظهر و نماز جمعه را می خوانده و توجه خاصی به حضور و غیاب بزرگان وافراد شاخص داشته است . با توجه به مطالب و مضامین این دوغزل ، این نویسنده را گمان بر این است که در یکی از اعیاد فطر ، امیر مبارزالدین به حافظ که در صف نماز جماعت ( یا به حکم ادای فریضه و یا از روی احتیاط ) حضور داشته با تحقیر نگریسته و یا در خلال وعظ بطور غیر مستقیم اورا تحقیر نموده است ( موضوع ایهام بیت ششم غزل ۱۲۵)

( فغان که نرگس جمّاش شیخ امروز

نظر به دُردکشان از سر حقارت کرد )

و حافظ به همین دلیل غزل ساخته بیان و پرداخته شده 132 را اصلاح و دستکاری کرده و یا اینکه غزل تازه دیگری ساخته و امیر مبارزالدین را تحطئه و تصمیم خود را به عدم حضور در نمازهای روزهای بعد در آن اعلام می کند . حافظ شاعری است که به هیچ وجه اهل ریا و تظاهر ومکنونات قلبی خود را در اشعار خویش بالصراحه بیان و در در اختیار مردم قرار می داده است .

صراحت لهجه حافظ

تا به امروز هیچ منتقدی از این صراحت لهجه حافظ و مدارک بی شمار آن مقاله اختصاصی ننوشته تا بر آیندگان معلوم نشود که یکی از موارد فرق و اختلاف بین سعدی و حافظ همین جرأت و جسارت و شهامت و مبارزه با ریا و تظاهری است که عمری حافظ بدان مبادرت ورزیده . اجمالاً شاعر در غزل 132 خود را مثال می زند و آنجا که در بیت اول می گوید به آب روشن می عارفی طهارت کرد مقصود خود اوست که تصمیم می گیرد دیگر در نماز جماعت به امامت امیر مبارزالدین حضور نیابد. شاعر در این غزل نیز به هلال ماه شوال و عید فطر اشاره دارد که معلوم می شود هر دو غزل مربوط به یک ماه و یک عیداست .

ودر بیت سوم ، از نماز و نیازی تعریف می کند که از سردرد و با تمام وجود خوانده شود نه مانند نماز امام خواجه یعنی امیر مبارزالدین سلطان و پیشنماز که همیشه در نمازها ، خطبه های طولانی می خواند و مردم را مرعوب می کرد. حافظ در بیت چهارم این غزل اشاره یی بس لطیف در کلمه قصاوت گنجانیده است .

طنز شاعرانه

او می گوید این امام خواجه که همیشه اراده به نمازهای با خطبه های طولانی داشت خودش شرابخوار بود و خرقه خود را با شراب تطهیر کرده بود واز فرط مستی نماز را به صورت قصر خواند و این معنا از کلمه قصارت مستفاد می شود و بی شک نیت شاعر تخطئه او بوده و طنز و ایهام را به هم پیوسته و به صورت سربسته به نحوی این بیت را سروده که در ذهن خواننده مفهوم ایهام از قصارت جرقه بزند. شاعر در بیت ششم صراحتاً می گوید اگر امیر مبارزالدین سراغ مرا گرفت به او بگوییدکه :

به آب روشن می عارفی طهارت کرد

علی الصّباح که میخانه را زیارت کرد

یعنی به میخانه رفته و دیگر اینجا پیدا نمی شود .