آیا داشتن دوست و رفیق با سلامت روان رابطه دارد؟ بله؛ واقعیت این است که افراد برخوردار از کارکرد مطلوب فقط به بشریت عشق نمی ورزند، بلکه به تعدادی از آدمیان نیز عمیقا علاقه مند هستند. به عقیده اغلب نظریه پردازانِ خودشکوفایی و کمال، کسانی که از لحاظ روانی کارکرد خوبی دارند، قادرند پیوندهای عاطفی و صمیمانه ویژه ای با برخی از افرادی که دورو برشان هستند برقرار کنند. تعدادی از پژوهش ها نشان می دهد که این روابط خاص برای آنها اهمیت زیادی نیز دارد.
«با دیگران بودن» عامل اصلی دوری از تنهایی است؟
واقعیت این است که درمان تنهایی به این صورت نیست که در دور و بر دیگران باشیم یا حتی شبکه ای از انسان ها وجود داشته باشد تا بتوانیم با آنها دایما سخن بگوییم بلکه درمان آن در نوعی رابطه خاص نهفته است. به عبارتی، درمان تنهایی منوط به نوع خاصی از روابط است. با برقراری این روابط، تنهایی به سرعت و بدون هیچ گونه ردی مضمحل خواهد گشت، چنان که گویی وجود خارجی نداشته است.
منظور از این رابطه چیست؟
ـ یعنی نوعی رابطه کاملا صمیمانه. رابطه صمیمانه نوعی رابطه است که ویژگی آن عبارت است از تماس های غیررسمی و دایمی در طول یک دوره زمانی گسترده، همراه با خودفاش سازی دو جانبه، محبت و عطوفت، انباشت پاداش ها، احساس بی طرفی و عدالت از آن رابطه. ضمنا این روابط از ویژگی علاقه مندی، عشق، اعتماد و این تصور که رابطه موردنیاز حایز اهمیت و بی همتاست، برخوردارند.
چه عواملی در انتخاب دوست تاثیرگذار است؟
ـ ما آدم ها به احتمال زیاد با افرادی دوست می شویم که در مجاورت نزدیک با ما کار یا زندگی می کنند و با ما آشنا می شوند. یکی از دلایلی که مجاورت اهمیت دارد این است که افرادی که نزدیک هم زندگی می کنند، فرصت های مکرری برای پی بردن به این موضوع دارند که ویژگی های مشترک زیادی با هم دارند. دلیل دیگرش «اثر مواجهه صرف» است؛ یعنی این اصل که هر چه بیشتر با یک نفر یا با یک چیز در تماس باشیم، بیشتر گرایش داریم که آن فرد یا آن چیز را دوست داشته باشیم. البته می توانید به موارد استنثا نیز فکر کنید؛ مثلا تماس مکرر با بیماری باعث نمی شود که آن را دوست داشته باشید. با این حال، مواجهه صرف می تواند یک چیز «خنثی» را به یک چیز «دوست داشتنی» تبدیل کند؛ ولی اینکه دقیقا چرا، معلوم نیست!
این بیت که «کبوتر با کبوتر باز با باز/ کند هم جنس با هم جنس پرواز» از نظر شما تا چه حد درست است؟
ـ خیلی زیاد! اغلب دوستان صمیمی از نظر جذابیت فیزیکی، عقاید سیاسی و مذهبی، هوش، تمایلات تحصیلی و نگرش ها به هم شباهت دارند. البته انتخاب دوست برای گروه های اقلیت می تواند مشکل باشد. اگر گروه قومی یا مذهبی شما در جایی که زندگی می کنید خیلی در اقلیت باشد، دوستان و شریکان رمانتیک بالقوه شما نیز ممکن است به افرادی در گروه تان محدود شود که تمایلات مشترکی با شما دارند.
با این حال، بیشتر خانواده ها چندان مایل نیستند که یکی از اعضای خانواده، زیاد سراغ دوستان اش برود؛ چرا؟
ـ باید بین داشتن دوست و رفیق بازی تمایز قایل شد. واقعیت این است که داشتن دوست در دوران کودکی به افزایش تجربه و استقلال در کودک منجر می شود. معمولا بچه ها با وجود داشتن دوست، باز هم برای نظر والدین خود، بیشتر اهمیت قایل می شوند. در دوران نوجوانی معمولا گروه دوستان تاثیر زیادی در طرز تلقی و نگاه فرد به زندگی داشته و معیارهای او را تحت تاثیر قرار می دهند. خیلی از نوجوان ها به نظرات گروه دوستان خود حتی بیشتر از خانواده اهمیت می دهند. اگر گروه دوستان از افرادی سالم و مثلا درس خواندن و مذهبی انتخاب شده باشند، معمولا مشکل خاصی پیش نمی آید، ولی زمانی که به اصطلاح دوستان ناباب باشند، مثل گروه دوستان معتاد، درس نخوان، بزهکار، خانواده ستیز و… این رابطه می تواند تبعات بسیار بدی در پی داشته باشد چرا که نوجوان الگوهای فکری دوستان را مال خود کرده و حتی برای آن سر و دست می شکند. اینجاست که دوست بازی و رفیق بازی خیلی مخاطره آمیز می شود.
گاهی این رفیق بازی در دوران جوانی و بعد از ازدواج هم دیده می شود!
ـ البته معمولا انتظار داریم فردی که خودش را کاندیدای ازدواج می کند به درجه ای از پختگی و استقلال رسیده باشد که بتواند مستقلانه فکر کرده و برای زندگی اش تصمیم بگیرد. ضمنا اینکه فرد، دوستان خوبی داشته باشد و در مواقع سختی و خوشی دوره هایی از زندگی اش را با آنها سپری کند، خالی از اشکال است. بدیهی است فرد سالمی که ازدواج می کند باید زندگی خانوادگی مستقلی داشته و بتواند کانون خانوادگی گرم و پرمهر و محبتی را فراهم آورد. اگر کسی نتوانست تعادل برقرار کند و مثلا بیش از اندازه به دوستان اش بها داد و وقت بیشتری را با آنها سپری کرد، قطعا تاثیر نامطلوبی بر زندگی خانوادگی اش خواهد گذاشت ولی فرد سالمی که در کانون گرم خانوادگی اش، دوستان خوبی هم دارد و می تواند تعادل و توزان مناسبی از این روابط داشته باشد، از وضعیت روانی بهتری برخوردار خواهد بود.
دکتر حسین ابراهیمی
