۹ راهکار برای مقابله با بی حوصلگی نوجوانان در مدرسه

یکی از مشکلات ازلی و ابدی در بین نوجوانان، بی حوصلگی نوجوانان در مدرسه است. اگر نوجوانی در خانه دارید، احتمالا هر روز خدا را با غرغرها و ناله‌های او از مدرسه مواجه هستید.  به طبع خودتان نیز روزی دانش‌آموز بوده‌اید و تمام این بی‌حوصلگی‌ها را تجربه کرده‌اید؛ هر چند که الان ممکن است؛ اصلا به روی خودتان نیاورید.! با این اوصاف، مسئله کسل کننده بودن مدرسه، اصلا موضوع تازه‌ای نیست این موضوع همیشگی است و از قضا، جهان شمول نیز هست.

درباره‌ی بی حوصلگی نوجوانان در مدرسه، تحقیقات و مطالعات و آزمایش‌های فراوانی به عمل آمده است.  تمام آمار و ارقامی که این بررسی به دست آمده، همگی حاکی از آن هستند که مدرسه، واقعا کسل‌کننده است.  اکثر نوجوانان، در بین سال‌های آخر دوره راهنمایی تا اواخر دبیرستان (بیایید به نظام قدیم بازگردیم!) همگی دچار بی حوصلگی در مدرسه و دورس هستند.

در گفتار امروز  «نشریه اینترنتی نوجوان ها» قصد داریم در کنار هم، بی حوصلگی نوجوانان در مدرسه را بررسی کنیم. زیرا که این موضوع، شاید از نظر والدین «لوس‌یازی»، «جلب توجه کردن» یا «اقتضای سن» نوجوان باشد؛ اما همان تحقیقات، نشان داده‌اند که کمترین پیامد کسل کنندگی مدرسه، افسردگی است و اگر به همین منوال ادامه پیدا کند و نادیده گرفته شود، می‌تواند نتایج مخرب‌تری به همراه داشته باشد.

کسل‌کنندگی مدرسه و بی‌حوصلگی نوجوانان

اگر والدین هستید یا نوجوان، سعی کنید سال‌های اول مدرسه، به خصوص سال‌های سوم تا پنجم ابتدایی را به یاد آورید. آن سال‌ها، سال‌های شور و شوق بودند. سال‌های انرژی و نشاط بودند و چیزی که بیش از هر چیز در آن سال‌ها وجود داشت، دیدگاه مثبت و رغبت به مدرسه بود. خودم به یاد دارم که در آن دوران، چقدر مدرسه را دوست داشتم.  وقتی قرار بود تکلیفی را تحویل دهم، چقدر برایش وقت می‌گذاشتم. تا چه اندازه با شور و علاقه کارم را انجام می‌دادم. به طبع نمراتم نیز همگی ممتاز بودند.

اما هر سال که می‌گذشت، اندکی از این شور و علاقه و اشتیاق کاهش یافت. تا جایی که سال سوم و چهارم دبیرستان، دیگر رمقی برایم باقی نمانده بود. اصلا حوصله مدرسه را نداشتم . هر روز صبح را به ناسزا به زمین و زمان آغاز می‌کردم. تکالیف را از روی دست این و آن می‌نوشتم و حتی شاید بعضی از روزها، به قول معروف مدرسه را می‌پیچاندم.  اما چه شد که آن اشتیاق از بین رفت و جایش را بی‌حوصلگی گرفت؟

جواب ساده است.  خیلی چیزها! بعدا فهمیدم که فقط من اینطور نبودم.  بیشتر از 90 درصد همکلاسی‌ها و همسالانم نیز هر روز، با کسل کنندگی مدرسه دست و پنجه نرم می‌کردند. حتی نه فقط در ایران، بلکه چند سال بعد با مطالعه مقالات بسیار، متوجه شدم که کل دنیا تجربه‌های من را تجربه کرده است. یک نمونه‌اش مثلا همین آماری که در سال 2015، از وبسایت Gallup منتشر شد. این آمار (که 500 هزار دانش‌آموز در آن شرکت داشتند) حاکی از آن بود که:

• 8 نفر از هر 10 نفر دانش‌آموزان پایه‌های ابتدایی، برای مدرسه شور و اشتیاق داشتند.
• در دوره دبیرستان، این آمار به 4 نفر از 10 نفر کاهش یافت!

چرا مدرسه کسل‌کننده است؟

با تمام این توصیفات و تفاسیر، وقتی اکثریت جامعه، دچار بی حوصلگی در مدرسه هستند، طبیعی است که در پس پرده بروز این مشکل، باید عواملی پنهان وجود داشته باشد. فعلا آن عوامل پنهان، بماند به کنار. ولی برای بیان برخی از آشکارترین دلایلی کسل کنندگی مدرسه، می‌توان این موارد را نام برد:

• سخت‌گیری غیرمنطقی در امتحانات

مدرسه بیشتر از هر چیز دیگر، با چه چیزی شناخته می‌شود؟ درست حدس زدید! امتحانات و نمرات. یکی از بزرگترین دلایل کسل کننده بودن مدرسه، برگزاری امتحانات و پرسش‌های کلاسی در هر روز خدا هستند. مدرسه و نمره، دو یاد غاری هستند که جداکردنشان به هیچ وجه ممکن نیست. نمره در مدرسه، همه چیز است.  هیچ کسی کاری ندارد که شما اصلا درسی را یاد گرفته‌اید یا نه. برای هیچ کسی فرقی ندارد که شما اصلا به درس علاقه دارید یا نه. کسی کار ندارد شما در آن درس استعداد دارید یا نه. آن ها کاری ندارند که اصلا شما برای زندگی واقعی آماده هستید یا نه. تنها چیزی که در این میان اهمیت دارد، نمره است. این نمره است که تعیین می‌کند شما انسان خوبی هستید یا خیر.

بسیاری از معلم‌ها، کسانی که علم به روز دارند و سرشان به تنشان می‌ارزد، از این موضوع آگاهی دارند که امتحانات و نمرات، از جمله بزرگترین دلایل بی حوصلگی نوجوانان هستند.  اما سیستم آموزشی دست و بالشان را بسته، نمی‌توانند کاری انجام دهند.

تازگی و نشاط مدرسه در هر پایه کمتر می‌شود

یک کار تکراری را اگر یک ماه، اصلا نه، اگر کاری را یک هفته پشت سر هم به همان شکلی که هست تکرار کنیم، روز هشتم از انجامش زده خواهیم شد و ذوقمان را از دست خواهیم داد؛ حال چه برسد به اینکه بخواهیم 12 سال، مجموعه‌ای از کارهای همیشگی و تکراری و خسته‌کننده را در مدرسه انجام دهیم!

طبیعی است که از جمله مهم‌ترین دلایل خسته کننده بودن مدرسه، همانا از بین رفتن تازگی و تکراری شدن آن است. نه تنها سیستم آموزشی و خود مدارس برای این موضوع راه حلی ندارند، بلکه هر ساله، دروس نیز خشک‌تر و بی‌روح‌تر می‌شوند و اگر نوجوانی در سال‌های دبیرستان دچار بی‌حوصلگی نشود باید تعجب کرد!

عدم وجود اشتیاق و انگیزه

بیایید با هم روراست باشیم! برای من یک انگیزه منطقی و عقلانی برای مدرسه رفتن نام ببرید؟ به جز اینکه اسممان را در اسامی غایبین ثبت نکنند، به جز آنکه در دورس نمره بگیریم، به جز آنکه بتوانیم صرفا در نهایت مدرک دیپلم خود را بگیریم، آیا واقعا محرک دیگری برای مدرسه رفتن وجود؟ جواب روشن است؛ خیر! و این موضوع نیز باز هم به ضعف سیستم آموزشی هر کشور باز می‌گردد که از به وجود آوردن انگیزه در دانش‌آموزان، عاجز است.

عواقب و پیامدهای کسل کننده بودن مدرسه

به صورت کلی، علاوه بر مواردی که در بخش قبلی ذکر شد، یکی از دلایل بروز بی حوصلگی در مدرسه، این است که دانش‌آموزان و در مقام بالاتر، نوجوانان، به اندازه کافی «درگیر و مشغول» نمی‌شوند و این موضوع، همانطور که اشاره کردیم به ضعف اساتید و سیستم آموزشی بستگی دارد.

وقتی که دانش‌آموز یا نوجوان، به اندازه کافی با مدرسه درگیر نشود، در فعالیت‌های محرک و پرنشاط شرکت نکند، اگر نیازها و خواسته‌هایش برطرف نشود و آن چیزی که به دنبالش است را در مدرسه و در کلاس‌ها آن پیدا نکند، بدون شک دچار بی‌حوصلگی خواهد شد.

از بزرگترین پیامدهای بی حوصلگی در مدرسه، «بی‌توجهی» است. این موضوع بی‌توجهی، در پایه‌های پایین‌تر بیشتر به چشم می‌خورد، اما دلیل نمی‌شود که در پایه‌های بالاتر وجود نداشته باشد. همین بی‌توجهی، طبیعتا دقت نوجوان را پایین می‌آورد، دقت کم، کاهش یادگیری، یا ضعف در دروس و در نهایت، نمرات پایین را به همراه خواهد داشت. هرچند که ما وجود امتحان و نمره را در مدارس تایید نمی‌کنیم، اما به هر حال برای گذراندن هر سال تحصیلی، نمرات نقشی اساسی دارند.

اما حاصل این بی‌توجهی، عدم یادگیری و نمرات پایین چیست؟ فشار روانی و اضطراب. وقتی نمرات کاهش پیدا می‌کنند و یادگیری کمتر می‌شود، به طبع فشار از سوی خانواده و یا مدرسه بر نوجوان افزایش پیدا می‌کند و می‌تواند در نهایت، موجب اضطراب و حتی افسردگی شود.

در پایه‌های بالاتر، به خصوص در دوران دبیرستان، عوارض بی حوصلگی در مدرسه حتی می‌تواند بسیار شدیدتر باشد. نوجوان وقتی که دچار بی‌حوصلگی و خستگی شد، با توجه به طبع ماجراجویانه‌ای که در این سنین دارد، بدون شک به دنبال راه‌هایی خواهد بود تا نفسش را ارضا کند؛ همین می‌شود که بی‌حوصلگی، گاهی اوقات می‌تواند به مصرف الکل، اعتیاد، رفتارهای پرخطر جنسی و یا ارتکاب جرم منتهی شود.

9 راهکار برای خلاصی از بی‌حوصلگی در مدرسه

همانطور که تا به اینجای مقاله احتمالا خودتان هم متوجه شده‌اید، بی حوصلگی نوجوانان در مدارس، بیشتر از هر چیز دیگری، به توانایی تدریس معلمان و اساتید و خود مدرسه بستگی دارد.  به عبارت دیگر، مسئولیت بی‌حوصلگی و خستگی یا نشاط و انگیزه نوجوانان، به دست مدارس و بالاتر از آن، به دست نظام آموزشی هر کشور است. اما خب از آنجایی که به اصلاح نظام‌های آموزشی کشورها امیدی است، کار اصلی و اساسی، به دست معلمان و اساتید انجام می‌شود.

از بهترین راهکارهای رفع بی حوصلگی نوجوانان در مدرسه، می‌توان موارد زیر را نام برد:

1. داستان تعریف کنید

معجزه‌ی داستان را نباید دست کم گرفت. چه پیر و چه جوان، چه دختر و چه پسر، همگی به داستان علاقه دارند و از شنیدن آن لذت می‌برند. به طور مثال، من به شخصه بیشتر داستان‌هایی را که معلم فیزیک دوران دبیرستانم تعریف می‌کرد را به یاد دارم، اما درسی که می‌داد را نه! تعریف داستان، در حقیقت یکی از همان راهکارهای درگیر کردن دانش‌آموز است.

2. کاری کنید که نوجوانان فعال باشند

هر راهکاری که کمک کند نوجوانان و دانش‌آموزان در آن فعال باشند، نه تنها به جلوگیری از بی‌حوصلگی کمک خواهد کرد، بلکه در نهایت یادگیری را نیز افزایش خواهد داد. کوچکترین کارها، مثل بلند شدن و نشستن مجدد، جابه‌جایی، تمرینات تنفسی، اصلا مدیتیشن یا برگزاری کلاس‌ها در محیط باز، می‌تواند بسیار تاثیرگذار باشد.

3. به نوجوانان حق انتخاب دهید

بیشتر نوجوانان از مدرسه و درس بیزارند، چون هیچ حق انتخاب ندارد . انها  نمی‌تواند آن چیزی که خودشان می‌خواهند را انتخاب کنند. اعطای حق انتخاب در هر موردی به دانش‌آموز، بیشتر از هر چیزی در رفع کسل کنندگی مدرسه مفید است. علاوه بر آن، می‌تواند به خلاقیت و تقویت کنجکاوی او نیز کمک کند.

4. فراموش نکنید که کلاس درس، پادگان نیست

کلاس درس پادگان نیست که بتوانید نوجوانان را مجبور کنید تمام روز، بدون کوچک ترین حرکتی روی صندلی‌هایشان بنشینند و از جایشان جُم نخورند! اتفاقا یکی از مهم‌ترین دلایل بی حوصلگی نوجوانان در مدرسه، همین میز نیمکت‌ها و نشستن مثل عصا قورت داده‌هاست. معلم زیرک کسی است که دانش‌آموز را برای حرکت در کلاس آزاد بگذارد و در نقش فرمانده پادگان فرو نرود.

5. درس را در بازی بگنجانید

اینکه بازی تا چه اندازه در یادگیری دانش‌آموزان موثر است را، متخصصان بارها و بارها ثابت کرده‌اند. معلم و یا استادی که دلش به حال دانش بسوزد و بخواهد پولی که به دست می‌آورد حلال باشد، لازم است که این نکته را نیز در نظر بگیرد. هرچند که این راهکار بیشتر برای پایه‌های پایین‌تر جواب می‌دهد، اما با اندکی خلاقیت، می‌توان درس و بازی را برای نوجوانان دبیرستانی نیز به ارمغان آورد.

6. مدرسه را با زندگی واقعی گره بزنید

هرچند دروسی که در مدرسه تدریس می‌شوند، شاید کمتر از 50 درصد به درد زندگی واقعی بخورند.  اما معلم خلاق، کسی است که به نوعی، دروس زندگی را در دروس مدرسه بگنجاند. علت اینکه اکثر دانش‌آموزان دچار بی حوصلگی در مدرسه هستند، این است که هیچ ارتباطی بین مدرسه و زندگی واقعی خود نمی‌بینند.  طبیعی است که با حل این مشکل به صورت اصولی، می‌توان بی‌حوصلگی را نیز از بین برد.

7. مدرسه را آینده‌ی نوجوانان گره بزنید

نوجوانی که در دام مدرسه گیر افتاده و دست و پای خود را بسته می‌بیند، هیچ درکی از آینده‌اش ندارد.  حتی ممکن است هیچ رویا، آرزو و برنامه‌ای نیز برای آینده‌اش هم نداشته باشد. تمام این موارد در کنار هم، به کسل کنندگی مدرسه دامن می‌زنند و نوجوان را بیشتر دچار بی‌حوصلگی می‌کنند. راهکار حل این مشکل، این است که به نوعی خلاقانه، مدرسه و آینده را به هم گره بزنیم و کاری کنیم که دانش‌آموزان، به آینده امیدوار شوند.

8. به جای تکالیف، پروژه‌ها را بیشتر کنید

تکالیف همیشه برای من و مطمئنا برای میلیون‌ها دانش‌آموز دیگر در سرتاسر دنیا، خسته‌کننده بوده‌اند و البته خواهند بود. اما در عوض انجام پروژه با موضوعی که دوست داشتم، با موضوعی که برایم معنا داشت و اشتیاقم را بیشتر می‌کرد، همیشه برایم لذت‌بخش بود. یکی از بهترین و مفیدتری راهکارهای کاهش بی حوصلگی نوجوانان در مدرسه، آن است که درس را در قالب پروژه، و نه تکلیف، به او ارائه کنیم.

9. بی حوصلگی نوجوانان را بپذیرید

به هر حال شما به عنوان والد یا معلم، روزی دانش‌آموز و نوجوان بوده‌اید و خوب می‌دانید که بی‌حوصلگی در دوران مدرسه، امری است کاملا طبیعی و برای هر کسی ممکن است رخ دهد. حال با همین تجارب، بهتر نیست که بی حوصلگی نوجوانان در مدرسه را بپذیرید و به جای اینکه بخواهید آن را انکار کرده و نادیده بگیرید، گاهی دست از فشارهای خود بردارید و آن‌ها را به حال خودشان بگذارید؟ تلاش برای حل یک مشکل، همیشه هم راه حل خوبی نیست و گاهی اوقات باید قربانی را به حال خودش گذاشت، تا به خودش بیاید، وضعیتی که در آن هست را بپذیرد و خودش شخصا برای بهبود حالش تلاش کند.

سوالات متداول مورد بی حوصلگی درمدرسه

• آیا بی حوصلگی نوجوانان در مدرسه عادی است؟

بیشتر از آنچه فکرش را کنید. بی حوصلگی نوجوانان در مدرسه، به خصوص در سال‌های دبیرستان، امری عادی است و در تمام دنیا وجود دارد، اما اگر نادیده گرفته شود می‌تواند عواقب مخربی به همراه داشته باشد.

• دلایل بی حوصلگی نوجوانان در مدرسه چیست؟

عدم توانایی اساتید در حفظ انگیزه نوجوانان، ضعف در سیستم آموزشی کشورها، سخت‌گیری غیرمنطقی در امتحانات، اهمیت بیش از حد به نمرات، نبود خلاقیت، تکراری شدن و روزمرگی بی از حد و…

• عواقب بی حوصلگی نوجوانان در مدرسه چیست؟

کاهش دقت و توجه، کاهش یادگیری، ضعف در دروس و نمرات، فشار روانی، اضطراب، افسردگی و در موارد حاد، اعتیاد، مصرف الکل، رفتارهای  پرخطر جنسی، خشونت و یا حتی ارتکاب جرم.

• راهکار رفع و خلاصی از بی حوصلگی نوجوانان در مدرسه چیست؟

بزرگترین و مهم‌ترین راهکار رفع بی حوصلگی دانش‌آموزان در مدرسه، اصلاح سیستم‌های آموزشی است. اما در قدم اول، مدارس و معلمان می‌توانند در افزایش انگیزه نوجوانان، نقشی اساسی ایفا کنند.