عزاداری در محرم یکی از آئین‌های مورد توجه شاهان قاجار به شمار می‌رفت و آن ها از این فرصت برای نشان دادن پایبندی خود به شرع و ارادتشان به اهل بیت (ع) استفاده می‌کردند. در تهران در نزدیک به دویست هیأت مراسم عزاداری برقرار بود؛ در این میان شاهان نیز همراه با مردمی که رسوم و آداب عزاداری محرم را به جا می‌آوردند مراسم سوگواری برگزار می‌کردند. ناصرالدین شاه قاجار که سخت خود را شیفته معصومین و به ویژه امام حسین (ع) نشان می‌داد شاید بیش از دیگر شاهان قاجار خود را پایبند به عزاداری عاشورا می‌دانست. او در طول دوران سلطنت خود با ساخت تکیه دولت که گفته می‌شود بر اساس ساختمان “رویال البرت هال” در لندن طراحی شده بود هر شب مراسم روضه خوانی و سوگواری برگزار می‌کرد. در این میان مورخان علاقه زیاد شاه به اجرای نمایش تعزیه را دلیلی بر بنای تکیه دولت در دوره او می‌دانند.
گفته می‌شود مراسم ویژه عزاداری در تکیه دولت از روز اول محرم و با حضور ده‌ها روضه‌خوان که برای گرم کردن مجلس یکی پس از دیگری به منبر می‌رفتند آغاز می‌شد و آنان اشعاری در رثای سیدالشهدا(ع) با صدایی خوش قرائت می‌کردند؛ در ادامه با حضور ناصرالدین شاه مراسم تعزیه‌خوانی آغاز می‌شد و تعزیه خوان‌ها در سکوی مرکزی تکیه به نقل و اجرای مصیبت عاشورا می‌پرداختند.
در کنار مراسم رسمی که شاه هر ساله برگزار می‌کرد، آئین‌ها و سنت‌های ویژه دیگری نیز وجود داشت که مردم پایبند به انجام آن بودند که نذر کردن از مهم ترین آن ها بود. نقل است در آن روزها کسانی که توانایی اطعام نداشتند هم با ریختن مشتی برنج در پلوی نذری یا تکه گوشتی در خورش، در نذر شریک می‌شدند. حتی پخش لباس سیاه بین فقرایی که توانایی تهیه لباس عزا را نداشتند نیز یکی دیگر از نذرهای رایج در تهران قدیم بود که بین فقرا تقسیم می‌شد.
از رسوم دیگر عاشورا مراسم قمه‌زنی بود که در روز عاشورا انجام می‌گرفت و عزاداران کفن‌پوش در دسته‌جات چند نفره اقدام به قمه‌زنی می‌کردند؛ در این میان رسومی مانند زخم‌زنی، سنگ‌زنی، قفل‌آجین و شمع‌آجین کردن بدن وجود داشت که اکنون منسوخ شده است. همواره در دوره های مختلف از گذشته تا به امروز علما، مراجع و اندیشمندان شیعی این گونه اعمال را تقبیح می کردند و آن را کاملا عملی مخالف با شریعت اسلام – که موجب وهن اسلام می گردد- می دانستند. اما متاسفانه جامعه اسلامی با افراط گرای برخی روبرو بوده و هست.
عزاداران برای قفل آجین کردن بدن خود را سوراخ کرده و به آن قفل می‌زدند که عملی بسیار دردناک بوده و گاه به عفونت و بیماری فرد منجر می‌شد.
تکیه دولت محل برگزاری مراسم ویژه عزاداری با حضور شاه
مراسم عزاداری در تکیه دولت
مراسم قمه زنی در روز عاشورا
مراسم قمه زنی در ظهر عاشورا
مراسم روضه خوانی محرم
در آن روزها عکاسان دربار و غیر دربار نیز بیکار نبوده و مراسم عزاداری و آئین‌های عزاداری را به ثبت تصویر می‌رساندند. عکس‌هایی که کسانی چون محمد حسن میرزا، آنتوان سوریوگین، عبدالله قاجار و تنی چند از دیگر عکاسان قاجار از آئین‌های عزاداری عصر قاجار گرفته‌اند امروز خود یکی از منابع مستند فرهنگ عزاداری در یکصد سال گذشته است.
مراسم تعزیه‌خوانی
قفل آجین کردن بدن
عکس رنگی‌شده از قفل آجین کردن بدن
بازیگران نمایش تعزیه
یکی از بازیگران نمایش تعزیه
نمایش تعزیه
نمایش تعزیه
مراسم عزاداری روز عاشورا در میدان توپخانه
مراسم قمه‌زنی در روز عاشورا
مراسم قمه‌زنی در روز عاشورا
مراسم روضه‌خوانی
مراسم عزاداری در مسجد جامع
دسته‌های عزادار
منبع: ایسنا
