بی شک خانواده، مهمترین و اصلی ترین نهاد تربیتی جامعه است و نخستین آموزشگاه و پرورشگاه فرد محسوب میشود. از این رو، بیان هرگونه سخنی درباره تربیت کودک، نوجوان و جوان، بدون توجه به نقش حیاتی خانواده، سخنی نادرست و ناتمام قلمداد میگردد. یک خانواده سالم و پویا، خانواد های است که میان اعضای آن به ویژه میان والدین و فرزندان، رابطه ای انسانی و سالم حاکم است )نگاه کنید به الم در کتاب خانواده فصل هجدهم با عنوان: ویژگ یهای خانواده س ژه، ب هپژوه، 1391 ب(. مادران و پدران توانا ? و کودکان با نیازهای وی کسانی هستند که از دانای یها و مهار تهای لازم برخوردارند. بخشی تن یهای ضروری برای والدین، دان شهای مربوط به برقراری ? از دانس رابطه انسانی با فرزندان است.صنعتی شدن و شهرنشینی، ساختار خانواده را دچار تحول کرده و نیازها و انتظارهای جدیدی آفریده است. بزر گترین مشکل انسا نها، ن و فرزندان و همچنین میان ? ر ارتباط و ناهماهنگی میان والدی ? فق ت. امروزه دیگر، خانواده به تنهایی ناقل میراث ? فرزندان و والدین اس فرهنگی نیست، بلکه جامعه از طریق مدرسه، رسان هها و اینترنت این نقش را به طور ظریف، عمیق و همه جانبه ایفا م یکند
اصل ایجاد امنیت روانی
خانواده، مهمترین کانون تأمین کننده نیازهای جسمانی و روانیئول و آگاه باید بر این ? ت و تمام تلاش پدران و مادران مس ? فرد ااصل مبتنی باشد که فضای خانه و خانواده سرشار از امنیت، محبت و آرامش باشد. هر یک از اعضای خانواده شما به ویژه فرزندانتان باید اس امنیت کنند و کانون خانواده را بهترین و ام نترین ? درخانه احس تی انجام ? تباهی کرد و یا کار نادرس ? پناهگاه بدانند. اگر نوجوانی اش ر یا ? تو دیگر پس « »! تت ندارم ? دوس « : داد، هی چگاه نباید به او گفتو یا به طرق »! من دیگر مادر یا پدر تو نیستم « ،»! دختر من نیستی رزنش و تحقیر کرد. ای نگونه برخوردها و بیان این ? گوناگون او را س قبیل جمل هها، هیچ کمکی به حل مسئله و اصلاح رفتار او نم یکند، ود و ? دن روانی نوجوانی م یش ? رخوردگی، مختل ش ? بلکه موجب س المت روانی او را به خطر م یاندازد. در مقابل، باید علل نادرستی ? سه برایش توضیح دهید و ? ار را در فضایی محرمانه و صمیمان ? آن رفت در »؟ ت نیست؟ دلایل آن کدام است ? چرا این رفتار درس « : بگو یید ود بین خود و فرزند نوجوانتان رابط های ایجاد ?هر حال توصیه م یش ات، دغدغ هها و نگران یهای خود را ? کنید که او بتواند آزادانه احساس اس ترس و طرد شدن با شما در میان گذارد. در بررسی ? بدون احس و » عدم امنیت روانی « علل ناهنجارهای عاطفی ملاحظه م یشود که مه مترین علت بروز ناهنجا رهای رفتاری و » ناامنی روانی « یا احساس عاطفی به شمار م یرود. اری، عاطفی و ? ر ناهنجار یهای رفت ? ت که اکث ? ایان ذکر اس ? ش هستند. برای درمان یا اصلاح آ نها باید به سراغ » معلول « اجتماعی ت خانوادگی و نحوه ? یوه تربی ? را در ش » عل تها « رفت و » ا? عل ته « ارتباط والدین با فرزندان جستجو کرد. به طور معمول تحقیر کردن، تن انتظارهای نابجا، دعواهای ? رزنش کردن، مقایسه کردن، داش ? سفتگی ? خانوادگی و تنبیه کردن نوجوان، موجب ناامنی درونی یا آش ود. این وضعیت تعادل حیاتی روانی نوجوان را ? عاطفی نوجوان م یش» تعادل حیاتی روانی « ازد و او برای دستیابی مجدد به ? مختل م یس به رفتارهایی از قبیل: لجبازی، پرخاشگری، شب ادراری، درو غگویی، ناخن جویدن، اعتیاد و نظایر آن متوسل م یشود )نگاه کنید به فصلدوازدهم با عنوان، خانواده و کودک با مشکلات عاطفی و رفتاری در اب خانواده و کودکان با نیازهای ویژه، ب هپژوه 1391 ب( این بیت ? کت زیبا از حافظ به نیکی م یتواند این وضعیت را تجسم بخشد:
در اندرون من خسته دل ندانم کیست که من خموشم و او در فغان و در غوغاست
یکی از مسائلی که موجب عدم امنیت روانی م یشود، ستیز ههای هیم ? ت. ش ? خانوادگی و انتظارهای نابجای پدر و مادر از فرزندان اس ی مقدماتی با استفاده از پرسشنام های ? و باغبان ) 1373 خ از 191 دان شآموز دبیرستانی ) 94 ? حاوی 112 پرسش بسته پاس( در پژوهش دختر و 97 پسر( در دو ناحیه متفاوت اقتصادی و اجتماعی در شهر تانی پرداخت هاند. این ? کلات نوجوانان دبیرس ? یراز به بررسی مش ? ش گران گزارش کرد هاند که بیشترین مشکلات نوجوانان دختر__ و پسر به شرح ذیل است:
69 درصد / والدینم به من اعتماد ندارند: 3
64 درصد / مشاجرات خانوادگی نگرانم کرده است: 6
63 درصد / احساس گناه م یکنم و از عقوبت خدا م یترسم5:
61 درصد / معمولاً عصبانی هستم: 5
50 درصد / احساس عدم موفقیت و شکست م یکنم: 5
50درصد / اغلب بیقرار هستم و دلشوره دارم:
اصل برقراری ارتباط کلامی و عاطفی
ان داده است که میان اعضای خانواده هر قدر ? تحقیقات متعدد نش ارتباط کلامی و عاطفی بیشتر باشد، روابط اعضای آن خانواده، سال متر، طتر و محک متر است. بنابراین توصیه م یشود در هر فرصتی که ?پیش آید، با فرزندتان صحبت کنید و با او در یک فضای محب تآمیز، رار کنید. برای این ? ه و صمیمانه ارتباط کلامی و عاطفی برق ? محرمان منظور پیشنهاد م یشود به طور منظم، هر شب پیش از خواب، در کنار بستر او دقایقی بنشینید. )یک شب پدر و یک شب مادر( و در خلوت،آرام آرام با او حرف بزنید و از او بخواهید که با شما راز و نیاز کند، درباره تانش، در باره فعالی تهای روزان هاش، ? ه و درس و مشق و دوس ? مدرس در باره نگران یها، خواس تها و علاق ههایش، درباره احساساتش نسبت د و درد دل کند. در ? ما حرف بزن ? ه اعضای خانواده و نظایر آن با ش ? ب ن موقعیت، فعالانه به حر فهای نوجوان گوش کنید و واکن شهای ? ای مناسب نشان دهید. در ابتدای صحبت به نوجوان آزادی کامل بدهید ت ? روع کند. لازم نیس ? تا از هر جا که دلش م یخواهد صحبتش را ش هرچه را که فرزند شما م یگوید تفسیر کنید یا حر فهای او را تصحیح د و در صورت لزوم با او ? ویق کنید که حرف بزن ? نما یید، بلکه او را تش ه ماحساسی، همدردی و همفکری کنید. ن در این موقعیت از نوجوان بخواهید که رفتارهای روزانه ? همچنی خود را بررسی و ارزیابی کند. ابتدا رفتارهای مطلوب و درست و سپس د. در ضمنِ ? ی کنی ? تِ او را با هم بررس ? ای نامطلوب و نادرس ? رفتاره صحبت، از او درباره علل بروز رفتارهایش و دلایل درستی یا نادرستی آ نها سئوال کنید تا به این ترتیب، نوجوان به علل بروز رفتارهایش پی ببرد و در نتیجه در او رشد فکری و خودآگاهی ایجاد شود. ود خلوت کنید ? ول روز با فرزند نوجوان خ ? ی اوقات، در ط ? گاه ال، هنگام رانندگی، دیدن ? اعت را با او بگذرانید )برای مث ? و چند س یک فیلم سینمایی، در پارک قدم زدن، خرید رفتن، ورزش کردن و ابقه ورزشی(. این وضعیت، فرصت خوبی است که ? مشاهده یک مس ما درد دل کند و احتمالاً درباره مسائل خصوصی و یا ? فرزندتان با ش مسائل جنسی به طور مستقیم یا غیرمستقیم از شما سئوال کند. ی ? کلات گوناگون ? ائل و مش ? ا مس ? ی ب ? وان در دوره نوجوان ? نوج ائل و مشکلات ? تی از مس ? ناخت درس ? ود. اگر والدین ش ? روب هرو م ری، هماهنگی و ? ی، همفک ? الن تربیتی همدل ? د بین عام ? بای ë همکاری حاکم باشد نباید کاری کرد که نوجوان، خود را مسئول خستگی و پیری و ë مشکلات خانواده تصور کند.
یک ? ایند باش ? ما با نوجوان، خوش ? د دیدار ش ? ازه دهی ? اج ا فرزندتان ? ما ب ? عی کنید برخورد ش ? ره مثبت ایجاد کند. س ? خاط نکته شایان توجه این !» اضطراب آفرین « باشد، نه » آرام شبخش است«
که: در بدترین انسا نها، آن قدر خوبی وجود دارد و در بهترین انسا نها، آن قدر بدی هست که از چشم من و شما پنهان م یمانند توجوی ? ت در جس ? ته نیس ? و یا پنهان ماند هاند. بنابراین شایس خطاها و نقاط ضعف فرزندتان باشید، بلکه موفقی تها، نقاط مثبت و توانای یهای او را ببینید، بزر گنمایی کنید و یادآور شوید.
منابع
ب هپژوه، احمد ) 1391 الف(. اصول برقراری رابطه انسانی با کودک و نوجوان )با تجدید نظر و اضافات()چاپ هشتم(. تهران: نشر دانژه. یما و باغبان، ایران ) 1373 (. آماد هسازی چک لیست ?مشکلات نوجوانان دبیرستانی، در: وزارت آموزش و پرورش، مجموعه مقالات سومین سمپوزیوم جایگاه تربیت: نوجوان و جوان در آموزش و پرورش. تهران: انتشارات معاونت پرورشی.هیم، س ?مظلومی عقیلی، فهیمه ) 1373 (. بررسی علل فرار نوجوانانا ز خانه، در: وزارت آموزش و پرورش، مجموعه مقالات سومین سمپوزیوم جایگاه تربیت: نوجوان و جوان در آموزش و پرورش. تهران: انتشارات معاونت پرورشی
