گیتار، یکی از سازهای محبوب در جهان موسیقی، تاریخچه‌ای طولانی دارد. این ساز از زمان‌های باستان تا امروز توسط فرهنگ‌ها و هنرمندان مختلف مورد استفاده قرار گرفته است. اما چه کسی گیتار را اختراع کرد؟
- زریاب بصری: موسیقیدان ایرانی‌تبار به نام زریاب بصری، به عنوان مخترع گیتار شناخته می‌شود. او در زمان حکومت عباسیان ظهور کرد و از بزرگترین موسیقیدانان دربار عباسیان بود.
- آنتونیو تورس جوآردو: آنتونیو تورس جوآردو، خالق طرح گیتار آکوستیک مدرن، به عنوان یکی از مهم‌ترین مخترعان تاریخچه گیتار شناخته می‌شود. او قادر بود از طریق گیتار مدرنی که امروزه با آن آشنا هستیم، با تعداد بی‌شماری از موسیقیدان‌ها و طرفداران موسیقی ارتباط برقرار کند.
- جورج بیوچمپ و آدولف ریکن باکر: اختراع گیتار الکتریک توسط جورج بیوچمپ و آدولف ریکن باکر، شریک تجاری او، در دهه 1930 در ایالات متحده آمریکا انجام شد. این اختراع به گیتار برقی منجر شد.
زریاب بصری مخترع اولین مخترع گیتار
زریاب نام یکی از موسیقیدانان بزرگ ایرانی است که اختراع گیتار را به او نسبت می دهند و در زمان حکومت عباسیان ظهور کرد. وی همدوره ابراهیم موصلی و فرزند اسحق از بزرگترین موسیفیدانان دربار عباسیان بود.
ابراهیم موصلی (۱۲۵-۱۸۸ه.ق) فرزند ماهان فرزند بهمن فرزند پشنگ – که همگی از کشاورزان ارجان فارس بودند – در کوفه به دنیا آمد. وی موسیقی را نزد یک زرتشتی به نام جوانویه که در شهر ری زندگی می کرد فرا گرفت و در همین شهر بود که با دختری به نام شاهک رازی وصلت کرد که حاصل ان فرزندی بود به نام اسحق. می گویند گوش موسیقی ابراهیم چنان قوی و حساس بود که اگر در میان سی نوازنده، کوک یکی از آنها نابرابر بود وی آن را به خوبی در می یافت.
اما ابو الفرج اصفهانی نویسنده کتاب «اغانی» فرزند وی اسحق موصلی (۲۲۵-۱۵۰ ه. ق) را به دریا و موسیقیدانان دیگر را به نهر و جوی تشبیه کرده است. وی همچنون پدر از مقرّبان دربار هارون الرشید بود و نزد مامون نیز صاحب منزلتی رفیع بود. معتصم خلیفه درباره وی گفته است: «هرگاه اسحق آواز می خواند به نظرم چنین می آد که کشور من وسیعتر می شود.» از افتخارات اسحاق شاگردی چون زریاب است. زریاب(اواخر قرن هشتم میلادی) موسیقی این منطقه را به شمال آفریقا و اسپانیا برد و در آنجا رواج داد.
اسپانیایی ها وی را مخترع گیتار می داند. وی سیم پنجمی بر عود افزود و می گویند که ده هزار آواز را با آهنگشان از بر داشت. وی تا آخر عمر در «کوردوبا» از شهرهای اسپانیا می زیست و در آنجا یک مدرسه موسیقی بنا نهاد و تاثیر بسزایی در موسیقی اندلس داشت. ابن خلدون عالم فلسفه تاریخ و مورخ مغربی(۸۰۸-۷۳۲ ه.ق) درباره این شاعر، خواننده و نوازنده بزرگ چنین می گوید: موصلیان (ابراهیم و اسحق می صلی) غلامی ذاشتند که نام او زریاب بود. او فن موسیقی را از آنها فرا گرفته و در آن مهارت یافته بود. از این رو موصلیان به او رشک می بردند و او را به مغرب گسیل داشتند.
زریاب بصری، با نام کامل ابوالحسن علی بن نافع، موسیقیدان، خواننده، و بربط نواز ایرانی‌تبار بود که در دوران اسلامی میانه در عراق، شمال آفریقا، و اندلس فعالیت می‌کرد او به عنوان یکی از مهم‌ترین موسیقیدانان و مروجان سبک زندگی در آن دوره شناخته می‌شود.
زریاب در سال ۷۸۹ میلادی در موصل به دنیا آمد و شاگرد اسحاق موصلی، موسیقیدان مشهور دربار هارون الرشید، بود. او به عنوان آورنده آداب و آشپزی، لباس‌های شرقی، و حتی خمیر دندان به اروپا نیز شناخته می‌شود. زریاب را ایجادکننده مکتب موسیقی عربی اندلسی و ترویج‌دهنده موسیقی عربی در مغرب می‌دانند.او همچنین نوآوری‌هایی در روش آموزش و ترمیم سازها داشت. به عنوان مثال، او برای اولین بار آموزش موسیقی را ساختارمند کرد و سه مرحله در مدرسه موسیقی قرطبه برای هنرجویان در نظر گرفت: آموزش وزنها و پایه‌های ایقاعی، بحور و کلام آواز، و نغمه‌های موسیقی آوازهای بدون تزئین.
زریاب به درگاه «حکم بن هشام بن عبد الرحمن داخل» امیر اندلس رسید، و او در گرامی داشتن زریاب مبالغه کرد، و به دیدار او شتافت. و به وی جایزه های عالی بخشید و اقطاعها و مقرریها برای تعیین کرد، و وی را به بارگاه دولت و در میان ندیمان خویش به پایگاهی بلند رسانید. از این رو در اندلس هنر مویسقی به سبب زریاب پیشزفت شایانی کرد، پس از وی تا روزگار ملوک طوایف یادگارها و آثار او همچنان باقی و متداول بود و از نسلی به نسل دیگر منتقل می شد. چنانکه در اشپیلیه(اسپانیا) نمونه های هنر وی بدانسان توسعه یافت که همچون دریایی بیکران بود و پس از زایل شدن رونق و شکوه آن شهر یادگارهای هنری زریاب از آنجا به کشورهای ساحلی افریقا و مغرب منتقل شد و در شهرهای ان سرسزمین تقسیم گردید. و با آن که عمران و تمدن افریقیه به قهقرا بازگشته و دولتهای آن رو به نقصان می روند، هنوز هم بقایای هنری زریاب در آن سرزمین یافت می شود.
نی‌مه خوانی؛ نمونه‌ای از موسیقی کار در جنوب ایران
