مهر های باستانی

امروزه مهر هایی را که بر روی برگه ها می زنیم معمولا از جنس پلاستیک هستند که به جوهر آغشته می شوند و نقشی را بر روی برگه های کاغذ می زنند اما در ۶۰۰۰ سال پیش که انسان ها  آرام آرام خط و نوشتن را می آموختند وسیله نوشتنشان صفحات گلی بود که با قطعه ای چوب نوک تیز بر آن علامت ها را حک می کردند اما آن ها نیاز داشتند تا نشانه یا امضای خود را نیز بر پای این لوحه های گلی بگذارند و به این خاطر مهر را اختراع کردند.

مهر را ۵۵۰۰ سال پیش ایلامیان یعنی مردمان جنوب بین النهرین در منطقه ای نزدیک به شهر شوش امروزی در استان خوزستان اختراع کردند. آن ها از قطعات کوچک سنگ مهرهای استوانه ای شکل می ساختند و با مهارت خاصی تصاویری را که نشانه هایی از فرهنگ، مذهب و زندگی روزمره  آن ها بود بر این قطعه کوچک سنگ حک می کردند و با خط میخی نام پادشاه یا صاحب مهر را هم کنار آن می نوشتند.

 بر روی این مهر اغلب موضوعاتی مانند تصاویری از خدایان، دیوها، حیوانات افسانه ای، صحنه نبرد، شکار حیوانات، تصاویر پادشاهان، ماه و ستارگان و… نقش می شدند.

برای مهر کردن اسناد گلی قبل از این که گل کاملا خشک شود مهرها را که به شکل غلتک ساخته بودند بر روی لوحه به حرکت در می آوردند و تصویری ار مهر بر لوحه نقش می بست. صاحبان این مهر در بسیاری اوقات با گذراندن نخ از میان استوانه مهر، آن را به گردن می آویختند چون بسیاری از این مهر ها از سنگ های قیمتی ساخته شده بودند.

البته باید توجه داشت که معمولا این مهر ها حدود ۲ سانتی متر بیش تر ارتفاع نداشتند و حکاکی این تصاویر زیبا و نوشتن خط میخی بر روی آن ها، نشان استادی مردمان چند هزار سال پیش است.

استفاده از مهر های استوانه ای از آغاز پیدایش خط شروع شد و تقریبا تا ۲۰۰۰ سال پیش یعنی تا زمانی که لوحه گلی تنها وسیله نوشتن بودند ادامه داشت. بعدها وقتی وسایل دیگری مانند پارچه، چوب، فلز، پاپیروس و کاغذ  جانشین لوحه های گلی شدند شکل مهر های استوانه ای نیز عوض شد و این مهر ها استفاده خود را از دست دادند.

هخامنشیان نیز به خاطر امپراطوری گسترده ای که در سراسر جهان داشتند لوحه های گلی فراوانی به عنوان فرمان می ساختند و به سراسر جهان می فرستادند و مهرهای روی این لوحه ها اصالت این فرمان ها را تایید می کرد. تصویر زیر نقش مهر داریوش هخامنشی است که او را سوار بر ارابه ای کوچک در حال شکار شیر نشان می دهد.

مهر زیر نیز یکی دیگر از مهرهای هخامنشی است که برسنگی زیبا حک شده و روحانی زردشتی را در حالی که گیاهی مقدس در دست دارد در جلو پادشاه نشان می دهد.

امروزه مطالعه این مهر ها که در کاوش های باستان شناسی به دست می آیند می توانند کمک  بزرگی برای شناخت فرهنگ و تمدن مردمان گذشته باشد. نمونه های زیادی از این مهر ها که مربوط به منطقه بین النهرین و ایران است در موزه های بزرگ دنیا و ایران نگهداری می شود.

در پایان این مهر جالب را با تصاویر مقاله قبلی یعنی درفش شهر اور مقایسه کنید. ببینید چه شباهت هایی بین آن ها می یابید . در حقیقت شما هم می توانید مانند باستان شناسان با مقایسه این نشانه ها مطالب تازه ای کشف کنید.