دستگاه گوارش بدن انسان چگونه کار می کند؟

مواد غذایی منبع سوخت در بدن انسان می باشد. مجموعه ای که وظیفه هضم و تبدیل مواد غذایی مصرف شده به انرژی را در بدن به عهده دارند، دستگاه گوارش می نامند.

اولین قدم در هضم غذا چیست؟

شاید باور این مسأله کمی سخت باشد اما جذب مواد غذایی حتی قبل از این که آن ها را در دهان خود بگذارید آغاز می شود. به این ترتیب که زمانی که شما بوی غذایی را می شنوید یا غذای مورد علاقه خود را می بینید چون طعم خوبی در ذهن شما ایجاد می شود، بزاق شما شروع به ترشح می کند و این قدم اول برای جذب اولیه مواد غذایی است.

به همین علت است که وقتی به خوراکی خوشمزه ای فکر می کنید، احساس گرسنگی می نمائید. زمانی که شما وعده غذایی را میل می کنید تازه کار اصلی دستگاه گوارش آغاز می شود و 20 ساعت طول می کشد تا سفر مواد غذایی در بدن به مقصد برسد.

از آن جا که وظیفه دستگاه گوارش جداسازی مواد مغذی غذاها و رساندن انرژی آن به سلول های بدن می باشد باید قبل از هر چیز ابتدا غذا به قطعات کوچک تبدیل شود تا هضم به راحتی انجام گیرد. تقریبا” دستگاه گوارش همه حیوانات از یک نوع و لوله مانند است که غذا توسط دهان به آن وارد شده و بعد از عبور از آن لوله بلند به شکل مدفوع از طریق مقعد خارج می شود. در دیواره های لوله ای شکل گوارش عضله های صافی وجود دارد که با حرکت منظم و مؤثر باعث شکسته شدن و کوچک شدن مواد غذایی می شوند.

در طی فرآیند جذب، مواد مغذی مواد غذایی از جمله: “کربوهیدرات ها، پروتئین، چربی، ویتامین ها و مواد معدنی” از طریق کانال های موجود در دیواره روده به جریان خون منتقل می شوند. خون وظیفه توزیع مواد غذایی در بدن را به عهده دارد. زباله های مواد غذایی که استفاده ای در بدن ندارند، به عنوان مدفوع به خارج از بدن منتقل می شوند.

هر لقمه غذایی که می خوریم به مواد مغذی تشکیل دهنده خود برای عمل هضم تبدیل می شود. به همین خاطر است که هضم و جذب کامل ساعت ها طول می کشد. در بدن انسان، پروتئین به اسیدهای آمینه، نشاسته به قندهای ساده و چربی ها به اسیدهای چرب و گلیسرول شکسته می شوند. آب موجود در مواد غذایی و نوشیدنی ها نیز جذب جریان خون شده و به قسمت هایی که به آن نیاز دارند می رسد.

سیستم گوارش از جهار هاضمه (دستگاه گوارش) و ارگان هایی در ناحیه شکم تشکیل شده است از جمله: مری، معده، روده، کبد، لوزالمعده و … . این سیستم از دهان آغاز شده و به مقعد خاتمه می یابد و شامل لوله ای بلندمی شود. طول سیستم گوارش در یک فرد بالغ در حدود 9 متر می باشد.

گوارش چگونه انجام می شود؟

همان طور که گفته شد، هضم از دهان و قبل از رسیدن غذا به معده با ترشح بزاق با بو و طعم یا حتی تصور یک وعده غذای خوشمزه شروع می شود. غدد بزاق زیر زبان و در نزدیکی فک پایین قرار گرفته است. ترشح بزاق یکی از رفلکس های مغز می باشد که بدن را برای دریافت یک وعده غذایی آماده می کند. همان طور که دندان ها با ریز کردن غذاها به جذب و هضم آن کمک می کنند، بزاق نیز با مرطوب کردن دهان عمل بلع را آسان می سازد.

هم چنین آنزیم گوارشی آمیلاز که در بزاق یافت می شود، باعث شکستن برخی از کربوهیدرات های موجود در غذا (نشاسته و قند) قبل از ترک دهان می شود. بلع توسط حرکات عضلات زبان و دهان انجام می شود و مواد غذایی به گلو و حلق منتقل می شود. گذرگاهی که موادغذایی و هوا از آن عبور کرده و وارد بدن می شود، حدود5/12 سانتی متر طول دارد.

در هنگام عمل بلع، قسمتی تشکیل شده از بافت انعطاف پذیری به نام اپی گلوت، با بستن ورودی نای از ورود مواد غذایی و خفگی جلوگیری می نماید. بعد از گلو غذا از یک لوله عضلانی در قفسه سینه به نام مری با حرکات منظم و انقباضات عضلانی به سمت معده هدایت می شود. فرد به طور معمول حرکات مری، معده و روده که غذا را در دستگاه گوارش منتقل می کنند را احساس نمی کند.

معده

در پایان مری یک عضله حلقوی شکل است به نام اسفنکتر که بعد از ورود غذا به معده بسته می شود تا جلوی ورود غذا یا مایعات درون معده  به بالا و برگشت به مری را بگیرد. عضلات معده به وسیله چرخش و ترکیب مواد غذایی با آنزیم ها و اسید باعث شکسته شدن آن ها به قطعات کوچک تر و قابل هضم تر می شوند. محیط اسیدی معده به زودتر هضم شدن غذا کمک زیادی می کند. غدد موجود در معده روزانه حدود 3 لیتر آنزیم های گوارشی تولید می کنند.

برخلاف تصور عام  کل غذا در معده هضم نمی شود بلکه قسمت بیش تر مواد غذایی مصرفی در بدن که نیاز به هضم و جذب بیش تر دارند به روده منتقل می شوند.هنگامی که معده خالی است حجمی معادل یک پنجم فنجان دارد اما می تواند چیزی برابر با 8 فنجان از موادغذایی را پس از یک وعده غذایی حجیم در خود جا دهد.

همزمان با این که مواد غذایی معده را ترک می کنند به مایع غلیظی آغشته می شوند تا به راحتی از خروجی معده عبور کرده و وارد روده کوچک شوند. در آن جاست که هضم غذا ادامه یافته و مواد مغذی از خوراکی ها جدا شده و توسط خون جذب می شود.

روده کوچک

روده کوچک از 3 بخش تشکیل شده است:

1) دوازدهه که C شکل است.

2) ناحیه میانی که حلقه ای شکل است.

3) قسمت انتهایی که به روده بزرگ متصل است و از میلیون ها پرز درست شده است. این پرزها هستند که عمل جذب مواد غذایی و انتقال آن به خون را انجام می دهند.

کبد

اندامی است که بخشی از دستگاه گوارش می باشد، قسمتی از هضم غذا را بر عهده دارد و زیر قفسه سینه و قسمت فوقانی راست شکم قرار گرفته است. کیسه صفرا درست در زیر کبد پنهان شده است. پانکراس (لوزالمعده) مسئول تولید آنزیمی است که به هضم پروتئین، چربی و کربوهیدرات ها کمک می کند. همچنین باعث ترشح ماده ای خنثی می شود تا اسید معده را خنثی کرده و آن را تنظیم نماید. کبد صفرا تولید می کند که عامل جذب چربی است. البته صفرا در کیسه صفرا ذخیره می شود تا زمان مورد نیاز استفاده گردد. صفرا و آنزیم های تولید شده از طریق کانال های خاص به طور مستقیم وارد روده کوچک یعنی جایی که مواد غذایی تجزیه می شوند منتقل می شود. کبد نقش عمده ای در مدیریت و پردازش مواد مغذی بر عهده دارد.

روده بزرگ

مواد غذایی هضم نشده و مقداری مایعات جذب نشده در روده کوچک از طریق یک دریچه که مانع بازگشت مواد غذایی به روده کوچک می شود به روده بزرگ منتقل می شود. زمانی که مواد به روده بزرگ می رسد تقریبا” کار جذب مواد مغذی به پایان رسیده است. در واقع عملکرد اصلی روده بزرگ حذف آب از مواد هضم نشده و تبدیل آن ها به ماده زائد جامد که قابل دفع می باشد، است.

روده بزرگ از 3 بخش تشکیل شده است:

1) سکوم کیسه ای است در ابتدای روده بزرگ که متصل به روده کوچک می باشد و کار انتقال مواد غذایی را از روده کوچک به روده بزرگ انجام می دهد. آپاندیس یک کیسه کوچک توخالی انگشت مانند است که به سیکیوم آویزان  می باشد. پزشکان معتقدند آپاندیس بیش از زمان های گذشته در بدن انسان تکامل یافته است و به نظر می رسد که در روند گوارش مفید باشد.

2) قسمت دوم روده از سکوم شروع شده و در سمت راست شکم و در سراسر قسمت بالای شکم و سپس در سمت چپ شکم امتداد دارد و شامل کولون صعودی، کولون عرضی و کولون نزولی  می شود. باکتری هایی که باعث هضم بعضی از مواد غذایی در روده می شوند نیز در این قسمت قرار دارند.

3) راست روده قسمت انتهایی روده است که دستگاه گوارش، مدفوع را در آن جا نگه می دارد تا با حرکت روده از طریق مقعد دفع شود.

مشکلاتی که در دستگاه گوارش به وجود می آید.

تقریبا” می توان گفت هر کدام از شما حداقل یک بار با مشکل گوارشی مواجه شده اید. برخی از این مشکلات مانند سوء هاضمه و اسهال خفیف بسیار شایع است که خودبخود با شرایط آسانی از بین می روند. برخی دیگر از ناراحتی های گوارشی مانند التهاب روده طولانی مدت و اذیت کننده است و تنها با مشاوره و کمک  متخصصین گوارش قابل رفع و درمان هستند.

بیماری های مری

مشکلاتی که برای مری به وجود می آید مربوط به قبل از تولد است و بیشتر مادرزادی می باشد. برخی از آن ها با جراحی و برخی دیگر با دارو و تغییر شرایط زندگی قابل درمانند.  3 مورد از آن ها عبارتند از:

1) ارتباط  بین مری و نای: در شرایط نرمال نباید این ارتباط وجود داشته باشد زیرا باعث خفگی فرد خواهد شد.

2) بن بست بودن مری و نبودن محل اتصال آن با معده.

3) التهاب مری که معمولا به خاطر برگشت غذا از معده به مری اتفاق می افتد. در این وضعیت دریچه  عضلانی که مانع این برگشت می شود درست عمل نمی کند.

در 2 مورد اول بلافاصله بعد از تولد عمل جراحی صورت گرفته و ایراد برطرف می شود. در مورد 3 مصرف دارو به فرد کمک می کند. گاهی اوقات تغییر در شیوه زندگی و نحوه غذا خوردن فرد به بهبود این وضعیت کمک زیادی می کند زیرا مصرف موادی که اسید معده را بیشتر می کنند، باعث تشدید این حالت برای فرد می شود.

پیشنهاد مطالعه:

آپاندیس و آپاندیسیت چیست؟