راهنمای مطالعه
در این مقاله می‌خواهیم نگاهی به نوجوانی ابوریحان بیرونی بیندازیم. سرتاسر تاریخ کهن سرزمینمان ایران، پر است از مشاهیر و افرادی که نامشان تا ابد در بین مردم تمامی دنیا، زنده خواهد ماند. شاید بتوان این طور ادعا کرد که بزرگ مردان تاریخ ایران، از هر سرزمین دیگری بیشتر هستند؛ هیچ کشوری به اندازه ایران، دانشمند و ادیب و فیزیک‌دان و ریاضی‌دان و عالم در تاریخ خود ندارد و موضوع، واقعیت است.
ابوریحان بیرونی یکی از بزرگترین همین دانشمندان ایرانی است که نامش نه فقط در تاریخ ایران، که در تاریخ علم کل دنیا، ماندگار شده است. به مناسبت تولد این دانشمند بزرگ ایرانی، امروز در این مقاله از مجله نوجوان‌ها، می‌خواهیم با زندگی او بیشتر آشنا شویم. در این مقاله، نگاهی به زندگی و نوجوانی ابوریحان بیرونی نگاهی خواهیم داشت.
پیشنهاد مطالعه: آثار فردوسی
ابوریحان بیرونی که بود؟
ابوریحان محمد بن احمد بیرونی یکی از بزرگترین دانشمندان ایرانی در تاریخ اسلام و حتی کل دنیا به شمار می‌رود. 13 شهریور ماه، زادروز این دانشمند بزرگ ایرانی است. اگر بخواهیم تاریخ تولد او را به صورت دقیق مطرح کنیم، باید این‌طور بیان کنیم که او در 3 ذی‌حجه سال 363 هجری یا 4 سپتامبر 973 میلادی چشم به جهان گشوده است.
او در حومه شهری به اسم کاث چشم به جهان گشود، درست به همین دلیل، لقب بیرونی را به او داده‌اند. در آن زمان، کاث پایتخت امیرنشین آل آفریغ در سرزمین خوارزم بود. بیرونی یک حکیم، عالم، هزارفن، همه‌چیزدان، ریاضی‌دان، ستاره‌شناس، تقویم‌شناس، انسان‌شناس، تاریخ‌نگار، زیست شناس، گاه‌نگار و طبیعی‌دان بود. درست به همین دلیل، او را بزرگترین دانشمند ایرانی اسلامی در کل تاریخ می‌دانند.
نقش ابوریحان در تاریخ علم
تاثیر ابوریحان بر تاریخ علم را اصلا نباید دست کم گرفت. با کارهایی که او در زمان خود انجام داد، امروزه علم ریاضی و فیزیک، دستخوش تغییرات بسیاری شده‌اند. اول از همه باید بدانید که ابوریحان بیرونی را خیلی از افراد، پدر علم انسان شناسی می‌دانند. علاوه بر آن، بسیار از افراد باور دارند که او، پدر علم هندشناسی نیز هست.
ابوریحان بیرونی به زبان‌های فارسی، عربی، سانسکریت، خوارزمی، یونانی باستان، عبری، توراتی و سریانی مسلط بود و همین تعدد باعث شده بود که بتواند مطالب خود را نه فقط برای مسلمانان، که برای خیل کثیری از مردم آن دوره، نشر دهد. به علاوه او توانست بهبودها و اصلاحات بسیاری در زمینه محاسبات ریاضی و تجربی را نیز از خود به جای بگذارد.
نوجوانی ابوریحان بیرونی
دوران کودکی و نوجوانی ابوریحان بیرونی تا 25 سالگی او، داستان جالبی دارد. تا سن 25 سالگی، ابوریحان در زادگاه خود یعنی در شهر کاث زندگی می‌کرد. بعد از آن زندگی او تغییر کرده و مدام در سفر بود. در همین حین در دربار بسیاری از پادشاهان بزرگ آن دوران نیز زندگی کرد، به عبارت دیگر، او منصب یک عالم درباری را بر عهده داشت.
درباره کودکی و نوجوانی ابوریحان بیرونی ، اطلاعات زیادی بر جای نمانده است، اما همین قدر می‌دانیم که او پدرش را در کودکی از دست داده بود و بیشتر دوران نوجوانی ابوریحان بیرونی همراه با مادرش زندگی می‌کرده است. روایت است که ابوریحان در زمان کودکی خود، برای یک دانشمند یونانی که در خوارزم زندگی می‌کرده، بذر و نمونه گیاهان دارویی را جمع‌آوری می‌کرده است. می‌توان گفت که علاقه ابوریحان به علم‌آموزی از همان زمان شروع شده است.
اقدامات ابوریحان در نوجوانی
اقدامات بزرگ وی و تاثیر او در علم دوران، از همان دوران نوجوانی ابوریحان بیرونی آغاز شد. همین یادگاری‌های شگفت‌انگیز او که از دوران اولیه زندگی‌اش به‌جای مانده، او را به یکی از برجسته‌ترین علمای ایرانی اسلامی، تبدیل کرده است. اولین و مهم‌ترین کاری که ابوریحان در سن نوجوانی انجام داده است، محاسبه عرض جغرافیایی شهر کاث است. او این کار را زمانی انجام داده که تنها 17 سال سن داشت.
اقدامات علمی او از همان نوجوانی ابوریحان بیرونی آغاز شد و تا پایان زندگی‌اش ادامه پیدا کرد. در سن 22 سالگی، ابوریحان با مطالعات و همین‌طور تحقیق و تجربه‌های فراوانی که داشت، توانست فن نقشه‌کشی را در آن دوره تغییر داده و بهبود ببخشد. ابوریحان بیرونی تا پایان 25 سالگی در همان شهر محل زندگی‌اش ماند و به یادگیری فقه، ریاضی، نجوم و طب مشغول بود.
آثار و کتاب‌های ابوریحان بیرونی
آثار و کتاب‌هایی که در نوجوانی ابوریحان بیرونی نوشته شد بسیار زیاد است؛ برخی از منابع، شمار آن را بیشتر از 146 جلد ذکر کرده‌اند. تمام این کتاب‌ها بر روی هم، بیشتر از 13 هزار سطر مطالب علمی دارند! همان‌طور که گفتیم، ابوریحان به چندین زبان مسلط بوده و برخی از آثار او غیر از زبان عربی، به زبان یونانی و هندی هستند.
از جمله مهم‌ترین آثار و کتاب‌های به جا مانده از دوره نوجوانی ابوریحان بیرونی می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
- تحقیق ماللهند
این کتاب درباره هندشناسی است و بعد از سفری که به هند داشت نوشته شده است.
- قانون مسعودی
این کتاب درباره نجوم است و یازده فصل مجزا دارد، ابعاد زمین و ماه و خورشید و برخی از سیارات در آن محاسبه شده است.
- التفهیم
این کتاب به زبان فارسی نوشته شده است و تا چند قرن از آن برای آموزش نجوم و ریاضیات استفاده می‌شده است.
- الجماهر
او در این کتاب برخی از مواد معدنی و سنگ‌های قیمتی و باارزش را معرفی می کند.
- الصیدنه
این کتاب در زمینه پزشکی و به طور دقیق‌تر، درباره گیاهان دارویی و خواص آن‌ها نوشته شده است.
- آثار الباقیه
او در این کتاب درباره تقویم‌های ملل دیگر و مبدا آن‌ها صحبت کرده است و به‌نوعی این کتاب را می‌توان تاریخ ادیان دانست.
پیشنهاد مطالعه: زنان تاریخ ساز ایرانی
وفات ابوریحان بیرونی
درباره تاریخ وفات ابوریحان بیرونی، روایت‌های متعددی وجود دارد. در برخی از روایت‌ها، مرگ او را در سال 1048 میلادی بیان کرده‌اند؛ اما عده بسیاری باور دارند که این تاریخ اشتباه است. برخی از روایت‌ها این طور بیان کرده‌اند که او در زمان مرگ، حدود 77 سال عمر داشته است، اما خود بیرونی در مقدمه کتاب الصیدنه گفته که عمرش از 80 سال گذشته است.
با توجه به این ادعا، می‌توان گفت که مرگ بیرونی بعد از سال 1050 میلادی رخ داده است. جالب است بدانید که در سال 1947، یک فیلم زندگی‌نامه از او در شوروی سابق ساخته شد. امروزه در شهر کوهستان ولایت کاپیسای افغانستان، یک دانشگاه و دهانه‌ای در کره ماه، به نام ابوریحان بیرونی نامگذاری شده است.
کلام آخر
در این مقاله از مجله نوجوان‌ها، درباره زندگی ابوریحان بیرونی و به‌خصوص دوران نوجوانی ابوریحان بیرونی برای شما صحبت کردیم. نوجوانی ابوریحان بیرونی این دانشمند بزرگ ایرانی، می‌تواند الگویی برای تمام نوجوان‌های ایرانی در این سال‌ها و در این روزگار باشد.
علم‌آموزی و علاقه به علم از سنین کودکی و نوجوانی، بدون شک می‌تواند موجب موفقیت ما در دوران بزرگسالی شود. هرچند که علم‌آموزی و درس خواندن تنها راه برای رسیدن به موفقیت در زندگی نیست، اما بدون شک می‌تواند مسیر رسیدن به این موفقیت را برای شما نوجوانان هموارتر کند.
