راهنمای مطالعه
داستان‌ها و آنچه که در تاریخ ثبت شده، اینطور بیان می‌کند که در ایران باستان، هر روز از سال یک جشن خاص داشته است. تاریخ‌نگاران اینطور برای ما بازگو کرده‌اند که جشن و شادی در ایران باستان، نوعی عبادت بوده است؛ هر کس هم که می‌خواست به خداوند نزدیک شود، جشن و سرور و طرب راه می‌انداخت و خودش و اطرافیانش را شاد می‌کرد.
جشن چله تابستان هم یکی از همین جشن‌ها بود که شاید بتوان گفت اهمیتش از باقی جشن‌ها بسیار بیشتر بود. این جشن یکی از مفرح‌ترین جشن‌هایی بود که در ایران باستان برگزار می‌شد. میراث این جشن همچنان باقی است و هرچند که به فراموشی سپرده شده، اما هنوز برخی جاهای ایران برپا می‌شود. در این مقاله با این جشن باستان بیشتر آشنا می‌شویم.
جشن چله تابستان چه زمانی برگزار می‌شود؟
همان‌طور که از نام آن نیز پیداست، این جشن باستانی ایران در چله تابستان برگزار می‌شود. به عبارت دیگر، باید چهل روز از فصل تابستان گذشته باشد؛ با این اوصاف، زمان برگزاری این جشن، 10 مرداد ماه است. چله تابستان یا همان روز دهم مرداد، بلندترین روز تابستان است و همان‌طور که در زمستان شب چله و بلندترین شب سال را جشن می‌گیریم، در تابستان نیز بلندترین روز سال را پاس می‌داریم.
مقصود از جشن چله تابستان چه بوده است؟
در بسیاری از جشن‌های باستانی در هر جای دنیا، طبیعت معیار اصلی برای برپایی جشن به شمار می‌رود. در ایران نیز همین بوده است و جشن چله تابستان نیز مستقیما با طبیعت در ارتباط است. چله تابستان یا همان چله تموز، در بسیاری از فرهنگ‌ها به عنوان گرم‌ترین روز سال شناخته می‌شود و همینطور موعد برداشت محصولات تابستانه نیز هست.
مردم ایران باستان با برپایی جشن در این روز، خداوند را شکر می‌کردند و بابت رونقی که خداوند به محصولات و کشت و کار آن‌ها داده است، او را پاس می‌داشتند. این جشن، به نوعی جشن آغاز برداشت محصول نیز بود؛ مردم ایران باستان در چله تابستان این جشن را برپا می‌کردند و از فردای آن روز، برداشت محصولات تابستانی خود را آغاز می‌کردند.
ریشه و تاریخچه جشن چله تابستان
این جشن یکی از قدیمی‌ترین جشن‌های ایرانی است و نمی‌توان به طور دقیق درباره ریشه آن نظر داد. به باور متخصصان و تاریخ‌شناسان، ریشه این جشن به زمان رونق کشاورزی و شروع یکجانشینی تمدن‌های اولیه باز می‌گردد. برخی دیگر نیز باور دارند که این جشن در ادیان ابراهیمی و یا اسطوره‌های سومری ریشه دارد. اما به هر حال می‌توان گفت که این جشن، از قدیمی‌ترین جشن‌هایی است که در فرهنگ ما وجود دارد.
همان‌طور کع گفتیم، نام دیگر این جشن، جشن تموز است؛ تموز در لغت به معنای گرمای سوزان به عبارتی، منظور همان چله تابستان است. اما در فرهنگ‌های باستانی، تموز نام خدای مرگ، زندگی، کشاورزی، حاصلخیزی و همینطور خدای خورشید بود. به همین دلیل می‌توان این جشن را به نوعی آیین پرستش تموز در دوران باستان نیز دانست.
جشن چله تابستان چطور برگزار می‌شود؟
درباره آیین‌های برگزاری جشم چله تموز یا همان جشن چله تابستان، نمی‌توان به صورت دقیق نظر داد. دلیل این امر نیز آن است که در هر فرهنگ و در هر گوشه از ایران زمین، این جشن به شکلی متفاوت از دیگری برگزار می‌شده است. اما خب در این میان، برخی از آداب در بین تمامی فرهنگ‌ها مشترک بوده‌اند و می‌توان آن‌ها را به چشم دید.
برای مثال، آن طور که اطلاعات به دست آمده است، همه مردم برای برگزاری این جشن، زیباترین و تازه‌ترین لباس‌های خود را به تن می‌کردند. همه در یک نقطه مشخص از شهر یا روستا گرد هم می‌آمدند و با یکدیگر دیدار می‌کردند. در ادامه آن نیز به جشن و پایکوبی و خواندن آوازهای محلی می‌پرداختند. در برخی از موارد آب‌بازی نیز گزارش شده است.
کدام مناطق هنوز جشن چله تابستان دارند؟
هرچند که این جشن به فهرست جشن‌های فراموش شده سپرده شده و دیگر رونق گذشته را ندارد؛ اما هنوز هم در برخی مناطق ایران، برگزار می‌شود.
در ادامه این بخش، مناطقی که هنوز جشن چله تابستان یا جشنی مشابه آن برگزار می‌کنند را به شما معرفی خواهیم کرد:
استان گیلان، جشن نوروزبل
این جشن در ماه مرداد و نزدیک به تاریخ جشن چله برگزار می‌شود. مناطق گیلان، مازندان، طالقان و الموت و خطه محال ثلاث مهم‌ترین مناطقی هستند که این جشن را برگزار می‌کردند. در این جشن آتش بزرگی برپا می‌شود و ده مرد گیلک با لباس مخصوص گیلکی دور آتش رقصیده و پایکوبی می‌کردند.
استان یزد، جشن پیر نارکی
تاریخ برگزاری این مراسم نیز نزدیک به چله تابستان است و به همین دلیل می‌توان آن را مشابه با جشن چله تابستان دانست. این جشن ریشه‌ای زرتشتی دارد و در حقیقت جشنی است در ستایش یکی از شاهزادگان ساسانی که در زمان حمله اعراب به کوه پیر نارکی رفته بود و از یزدان کمک خواسته بود. این مراسم بیشتر جنبه مذهبی دارد.
استان خراسان، جشن چله تموز
نزدیک‌ترین جشن به جشن چله تابستان اصلی، همین مورد است. مردم خراسان، به خصوص در مناطق گناباد و بیرجند، چله تابستان را جشن می‌گیرند و آن را به عنوان چله بزرگ می‌شناسند. این جشن در این مناطق به شیوه‌های مختلفی برگزار می‌شود. با یک جستجوی ساده می‌توانید مناطقی که هنوز این جشن را گرامی می‌دارند پیدا کنید و از نزدیک شاهد برگزاری‌اش باشید.
استان کرمانشاه، جشن چله تابستان
این جشن نیز به اصل جشن چله تموز بسیار شبیه است و هر سال در روستاهای کرمانشاه برگزار می‌شود. از جمله مهم‌ترین مناطقی که این جشن را برپا می‌کنند، می‌توان به روستای زردویی در پاوه اشاره کرد. در این مراسم آیین دف‌زنی، رقص و پایکوبی، مترسک‌گردانی و اجرای نمایش سنتی کردی وجود دارد و می‌تواند برای بازدیدکنندگان بسیار مفرح باشد.
کلام آخر
در این مقاله از مجله نوجوان ها، یکی از مهم‌ترین و باستانی‌ترین جشن‌های ایرانی را به شما معرفی کردیم. جشن چله تابستان یکی از مهم‌ترین جشن‌های ایران باستان است که امروزه تا حد بسیار زیادی فراموش شده و دیگر کسی آن را جشن نمی‌گیرد. اما با این حال، در برخی از مناطق معدود، می‌توان جشن‌های باستانی مشابه آن پیدا کرد. آیا تا به حال در جشن چله تابستان شرکت کرده‌اید؟ تجربه خود را با ما نیز در میان بگذارید!
سوالات متداول
این جشن در دهم مرداد ماه برگزار می‌شود. برخی از جشن‌های مشابه نیز در تاریخی نزدیک به همین تاریخ برگزار می‌شوند.
ریشه این جشن به ایران باستان، اسطوره‌های سومری و زمان شروع یکجا نشینی ایرانی‌ها باز می‌گردد. به همین دلیل می‌توان گفت قدمت آن بسیار زیاد است.
این جشن در هر منطقه به شیوه‌های متفاوتی برگزار می‌شود؛ اما در تمام آن‌ها، آب و آتش و پوشیدن لباس نو و همچنین رقص و پایکوبی مشترک است.
